Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 77

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Helstu NIÐURSTÖÐUR
Þrjú víðáttumikil hraun hafa flætt
ofan í Bárðardal skammt innan við
Svartárvatn fyrir 10-11 þúsund
árum (8. mynd). Kinnarhraun er
þeirra elst og lengst og teygir sig allt
út í Köldukinn. Þetta er næstlengsta
hraun landsins, um 110 km langt.
Miðhraunið nefnist Útbrunahraun.
Það myndar helluhraunsvíðáttur
norður af Svartárvatni og úr því og
undan því spretta mikil lindasvæði,
svo sem Suðurárbotnar. Yngsta
hraunið er Bárðardalshraun. Það
þekur Bárðardal hlíða í milli, allt
innan frá Hafurstaðaeyrum og út í
Þingey, og er rúmir 100 km að lengd.
Kinnarhraun og Bárðardalshraun
eru með stórum plagíóklasdílum og
minna um margt á Þjórsárhraunið
mikla og önnur Tungnárhraun enda
er líklegt að þau tilheyri sama eld-
stöðvakerfi og það, þ.e. Bárðar-
bungukerfinu. Eldvörp þessara
hrauna eru óþekkt en líklegur upp-
komustaður þeirra er í Gígöldum.
Útbrunahraun er dyngjuhraun en
uppruni þess er óþekktur.
SUMMARY
The Large Bárðardalur Lavas,
N-Iceland
Three voluminous lavas have flowed
from the lava wastelands of Ódáðahraun
down to the central part of Bárðardalur
valley, north Iceland. The oldest one is
called Kinnarhraun lava. It is the longest
one and has flowed around 110 km from
its craters and nearly reached the shore
where it disappears into the glaciofluvial
sand plains of the river Skjálfandafljót.
Only one lava in Iceland is known to be
longer, the Great Thjorsa Lava. The
middle lava is called Utbrunahraun lava.
It is a pahoehoe lava and covers a wide
area in the highlands east of Bárðardalur
and has sent tongues down to the valley.
Its origin is unknown but it comes most
probably from one of the large shield
volcanoes of Ódáðahraun. Large spring
areas are connected to this lava. The
youngest one is the Bárðardalshraun
lava. It covers the valley bottom in the
40-50 km long stretch from its central
part to the tip of the lava tongue. Its
entire length is over 100 km. The
Kinnarhraun and Bárðardalshraun lavas
are made of plagioclase porphyritic rock
with cumulate texture. They seem
related to the large Tungnárhraun lavas
of south central Iceland and belong
probably to the same volcanic system, the
Bárðarbunga system. Its craters are not
known with any accuracy but it has been
suggested to originate in the Gígöldur
crater rows near the northem border of
Vatnajökull. All the lavas are of early
Holocene age or 10-11 thousand years
old (calendar years).
Heimildir
1. Helstu ritheimildir um þessar rannsóknir eru:
- Haukur Tómasson 1964. Jarðfræði. Kaflar í skýrslu VST og
Raforkumálastjóra 1964, Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu. Áætlanir um
heildarvirkjun Laxár við Brúar, 2. bindi: Vatnafræði, jarðfræði,
byggingarefni, bergfræðileg greining. Raforkumálastjóri, Reykjavík.
- Haukur Tómasson 1967. Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu. Jarðfræði.
Raforkumálastjóri, Reykjavík.
- Haukur Tómasson 1974. Jarðfræðilegar forsendur til endurskoðunar
áætlunar Virkis h.f. um virkjun Skjálfandafljóts við Ishólsvatn.
Orkustofnun, OS-ROD 7401.
- Ingibjörg Kaldal & Elsa G. Vilmundardóttir 1991. Skjálfandafljót -
íshólsvatn. Jarðfræðikortlagning haustið 1991. Orkustofnun,
greinargerð IK, EGV-91/03.
- Árni Hjartarson & Ingibjörg Kaldal 2004. Hrafnabjörg í Bárðardal.
Jarðfræðiathuganir og jarðfræðikort. Landsvirkjun 2004/012.
2. Sigurður Þórarinsson 1951. Laxárgljúfur and Laxárhraun. Geografiska
Annaler H. 1-2 1951.1-88.
3. Þorleifur Einarsson 1968. Jarðfræði. Mál og menning, Reykjavík.
4. Árni Hjartarson 1988. Þjórsárhraunið mikla - stærsta nútímahraun
jarðar. Náttúrufræðingurinn 58.1-16.
5. Waagstein & Johannssen. Tre vulkanske askelag fra Færoerne.
Meddelelser fra Dansk Geologisk Forening 18. 257-264.
6. Zielinski, Mayewski, Meeker, Grönvold, Germani, Witlow, Twickler &
Taylor 1997. Volcanic aerosol records and tephrochronology of the
Summit, Greenland, ice cores. JGR102, C12. 26625-26640.
7. Guðmundur E. Sigvaldason 1992. Recent hydrothermal explosion
craters in an old hyaloclastite flow, central Iceland. Journal of
Volcanology and Geothermal Research 54. 53-63.
8. Guttormur Sigbjamarson 1988. Krepputunga og Brúardalir. Lýsingar á
korteiningum jarðfræðikorts. Orkustofnun, OS-88038/VOD-06.
9. Þorvaldur Thoroddsen 1958-60. Ferðabók. Skýrslur um rannsóknir á
íslandi 1882-1898. 2. útgáfa. Snæbjörn Jónsson & Co, Reykjavík.
(Ferðabók I, bls. 358).
10. Sigurður Þórarinsson 1951. Laxárgljúfur and Laxárhraun. Bls. 10 og
44-45.
11. Sigurður Þórarinsson 1960. The postglacial volcanism. í Sigurður
Þórarinsson (ritstj.): On the geology and geophysics of Iceland.
Miscellaneous Papers No. 25, Museum of Natural History. Bls. 33-45.
12. Sigurður Þórarinsson 1966. Merk ritgerð um myndun Aðaldals.
Náttúmfræðingurinn 26. 84-85.
13. Haukur Tómasson 1964. Jarðfræði. Kaflar í skýrslu VST og
Raforkumálastjóra 1964, Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu. Áætlanir um
heildarvirkjun Laxár við Brúar, 2. bindi: Vatnafræði, jarðfræði,
byggingarefni, bergfræðileg greining. Raforkumálastjóri, Reykjavík.
14. Sigurjón Rist 1990. Vatns er þörf. Bókaútgáfa Menningarsjóðs,
Reykjavík.
Um höfundinn
Árni Hjartarson (f. 1949) lauk B.Sc-prófi í jarðfræði frá Háskóla íslands
1974 og M.Sc.-prófi í vatnajarðfræði frá sama skóla 1994. Hann hefur
starfað sem sérfræðingur hjá Orkustofnun og m.a. fengist við vatnafars-
rannsóknir og kortlagningu. Hann starfar nú sem sérfræðingur hjá
Islenskum orkurannsóknum.
PÓSTFANG HÖFUNDAR/AUTHOR’S ADDRESS
Ámi Hjartarson
ah@isor.is
íslenskar orkurannsóknirAceland Geosurvey
’<l ^ Grensásvegi 9
IS-108 Reykjavík
163