Náttúrufræðingurinn - 1938, Blaðsíða 62

106 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
að hækka, er þau taka að blómgast mjög og þroska fræ á hverju
sumri.
Það er sem sagt aukning risaasparinnar með rótarsprotum,
sem gerir unnt að flytja hana til í allstórum stíl nú þegar, enda
hefir hún verið sett niður allvíða í Svíþjóð síðasta ár. Og það,
hve víða hún hefir fundizt um landið, gerir alla útbreiðsluna auð-
veldari, því að vegna þess er hægt að gróðursetja á hverjum
stað þær aspir, er bezt þola dagslengd og veðurfar þar. Og send-
ingin, sem kemur hingað til landsins nú, eru tuttugu og fimm rót-
arsprotar af hvoru kyni frá norðlægasta staðnum, sem hún hefir
fundizt á, eins og fyrr er sagt.
Rótarsprotar risaaspanna ná alls staðar all álitlegri hæð á
stuttum tíma. Á Skáni hafa eins árs gamlir sprotar mælzt vera
allt að 21/2 metri á hæð, og hlutfallslega álíka hraður vöxtur er
á risaöspunum í Norðurbotni. Og börkur þeirra er allur gul-
grænn, en þó dálítið dekkri en hinn gulgræni börkur efri hluta
hvers vaxins trés.
Þrátt fyrir allt og allt er ekki gott að vera algjörlega bundinn
við rótarsprotana, þegar fjölga skal risaöspunum í mjög stórum
mæli, svo að það gæti haft gífurlega þýðingu, ef hægt væri að
framleiða ótakmarkaðan fjölda af fræplöntum af risakyni. Bezta
leiðin til þess er að fá fram risaaspir með ferfaldri litþráðatölu
(tetraploid), eða með tölunni 76 (eða 4 X 19)- Þegar þeim og
venjulegum risaöspum er víxlað saman, fást eingöngu fram risa-
aspir með þrefaldri litþráðatölu, af því að 76/2 -þ 38/2 = 57-
Þetta hefir nú tekizt í Svalöf á þann hátt, að risaaspagreinar
hafa verið látnar blómgast í gróðurhúsum, þar sem þær hafa
staðið í næringarvökva og fengið neonljós í stað birtu sólar-
innar. Þegar þær hafa fullþroskað blómin, eru frjókorn tekin af
karlgreinum og blóm kvengreinanna frá Norðurbotni frjóvgaðar
með þeim. Mestur hluti frævanna er ónýtur, vegna þess að tala
htþráðanna er ekki beint margfeldi af 19, sem er tala litþráða
í kynfrunum venjulegu blæasparinnar, en nokkur þeirra eru með
tvöfaldri, þrefaldri og fjórfaldri tölu. Greinar af nýju trjánum
með ferföldu tölunni eru svo græddar á aðra ösp í Svalöf, svo að
þær þroskist fyrr og beri blóm eftir örfá ár. Og þá er vandamál
fræframleiðslunnar að fullu leyst.
Ef til vill verður risaöspin sænska fegursta og stærsta skógar-
og skrauttré fslands, er tímar líða fram. Og væntanlega verður
unnt að nota hana líka til skjóls við sandgræðsluna hér, þótt aðr-