Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 24

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 24
hafa fundist fimm gjóskulög (Tvl-Tv5) sem eru 10.800-6000 ára gömul (Björck o.fl. 1992). Samkvæmt ald- ursgreiningum (C-14) er aldur næst- efsta lagsins, Tv-4, um 8900 ár. El'na- greiningar á þessu lagi eru sambæri- legar efnagreiningum á lögunum úr Sogamýri (sjá 2. mynd) og er ekki ólíklegt að það samsvari öðru þeirra. SOGAMÝRI/SAKSUNARVATN í Saksunarvatni í Færeyjum fannst fyrir nokkrum árum dökkt gjóskulag sem samkvæmt aldursgreiningu (C-14) reyndist vera 9100 ± 100 ára gamalt og eru upptök þess ætluð vera á Islandi (Mangerud o.fl. 1986). í meðfylgjandi töflu eru borin saman helstu einkenni gjóskulagsins úr Saksunarvatni og Sogamýrarlaganna og á 2. mynd sést hvar það lendir á FeO'/Ti02-grafi miðað við Sogamýrarlögin og gjósku- lagið Tv-4 í Torfadalsvatni. Eins og fram kemur í töflunni eru útlitsein- kenni, efnasamsetning og aldur gjósku- laganna mjög sambærileg. Greinileg frávik koma þó fram í hlutföllum kísils (SiO,) og áls (A1203) í neðra laginu í Sogamýri miðað við hin lögin. Telja verður að hér sé um marktæk frávik að ræða. Einnig kemur fram að Saksunarvatnsgjóskan er heldur fínni en efra lagið í Sogamýri, sem hlýtur að teljast eðlilegt ef gert er ráð fyrir upptökum á íslandi. Út frá þeim athugunum sem hér hafa verið gerðar má draga þá ályktun að efra gjósku- lagið í Sogamýri, fremur en það neðra, samsvari gjóskulaginu í Saks- unarvatni. UMRÆÐA Um útbreiðslu og þykktardreilingu Sogamýrarlaganna tveggja er ekkert hægt að segja með vissu, þar sem nægjanleg gögn eru ekki fyrir hendi. Þó er ljósl að útbreiðsla þeirra hlýtur að vera mikil séu upptökin í Kverk- ijöllum eða Grímsvötnum, eins og hér hafa verið leiddar líkur að. A nokkrum stöðum hérlendis hefur á síðastliðnum árum greinst gjóskulag/-lög neðst í jarðvegi eða efst í seti frá síð- jökultíma sem samsvarað gæti gjósku- lögunum í Sogamýri. I nokkrum til- vikum hefur gjóskulag verið tengt Saksunarvatnsgjóskunni. Nefndar skulu hér helstu heimildir í þessu sanibandi. Á Norðurlandi er víða dökkt gjósku- lag neðst í jarðvegssniðum sem hugsanlegt er að tengist gjóskulaginu í Saksunarvatni (Halldór G. Pétursson og Guðrún Larsen 1992). Einnig hefur fundist gjóskulag á Austurlandi, skammt norður af Egilsstöðum, sem tengt hefur verið gjóskunni í Saksunar- vatni (Hunt 1992). I síðjökultímaseti á Hornströndum hefur fundist vatnsflutt basísk gjóska sem talin er um 9000 ára gömul (Hjort o.fl. 1984). Þetta gjóskulag hefur nýlega verið tengt gjóskulaginu í Saksunarvatni (Björck o.fl. 1992). Efst í leirlagi frá síðjökultíma í Grímsnesi, við Ásgarðslæk, hefur fundist gjósku- lag sem líklega samsvarar efra gjósku- laginu í Sogamýri (Magnús Á. Sigur- geirsson, óbirt gögn). í lónlyllu í Torfalóni á Markarfljóts- öræfum eru tvö dökk gjóskulög með stuttu millibili í henni neðanverðri (Ingbjörg Kaldal og Elsa G. Vil- mundardóttir 1983). Gjóskulögin liggja skammt neðan mólags sem samkvæmt aldursgreiningu er um 8000 ára gamalt. Efnasamsetning þessara laga er ekki þckkt en aldur og innbyrðis afstaða er svipuð og hjá Sogamýrarlögunum. I Búðarhálsi, skammt vestan Þóris- vatns, eru hjallar og skaflar úr gjósku- ríkum sandi sem taldir eru hafa myndast þegar ísaldarjökullinn var að hörfa á þessum slóðum (Ingibjörg Kaldal 1993). Efnagreiningar benda til 134
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.