Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 56

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 56
uppgötvuðu súrefnissamsætuna lsO og Urey, Brickwedde og Murphy (1932) tvívetni (2H, D). Af hinum 92 frum- efnum eru nú þekktar yfir 1000 sam- sætur. Flestar þeirra koma fyrir í mjög litlu magni en sumar eru nægilega algengar til að hægt sé að ákvarða þær án mikils tilkostnaðar. Eftir uppgötvun samsæta vatnssam- eindarinnar hófu rannsóknastofur víða um heim, sér í lagi í Bandaríkjunum, Sovétríkjunum, Japan og Austur- Evrópu, að rannsaka mismunandi samsætuhlutföll í vatni og bergi. Þrátt fyrir ófullkomnar og ónákvæmar mæliaðferðir var dreifing samsæta í þessum efnum þekkt í öllum aðal- atriðum upp úr 1930. Þannig var t.d. þekkt að í úrkomu væri minna af hinum þungu samsætum súrefnis og vetnis (l80 og D) en í sjó og einnig að uppgufun leiddi til þess að í yfir- borðsvatni (ám og stöðuvötnum) jókst hlutfall þungu samsætanna. Þetta stafar af mismunandi uppgufunarþrýstingi og eðlisþyngd samsætanna; þær léttu gufa frekar upp en þær þungu. Hinn mikli munur á ákveðnum eiginleikum D,0 og H20, t.d. uppgufunarþrýstingi, eðlismassa, jafnvægisstuðlum og hvarfhraða, auðveldar rannsóknir á áhrifum samsæta á ástandsjafnvægi, hvarfhraða og burðarferli (transport processes) hvarfa sem samsætur vatns taka þátt í. MÆLIAÐFERÐIR Upphaf að þróun massagreinisins má rekja til rannsókna sem hófust í byrjun 20. aldarinnar á hegðun jákvæðra jóna í raf- og segulsviði. í massarita Thom- sons, sem tekinn var í notkun árið 1911, var jónum hleypt framhjá sam- síða raf- og segulsviði á ljósnæma plötu, þannig að jónir með sama hlut- fall milli hleðslu og massa mynduðu fleygbogaferil (parabóluferil) og réðst lögun hans af hlutfalli milli massa og hleðslu. Þessi aðferð hefur síðan verið endurbætt og í nútíma massa- greini er jónum hraðað með því að senda þær í gegnum rafsvið og sveigja síðan braut þeirra með því að senda þær um segulsvið. Sveigjan verður mismikil eftir massa jónanna, og næst þannig fram massadreifing (þ.e.a.s. aðskilnaður samsæta með mismun- andi massa), en á þessari hugmynd byggist massagreinirinn (1. mynd). Vatnsgufa hefur slæm áhril' á massa- greininn. Hún sest á lofttæmikerfið og veldur óstöðugleika við mælingar. Því er vatni (H20) breytt í vetnisgas (H,(g)) og súrefnissambönd þegar hlutfall vetnissamsæta er ákvarðað í því (Coleman o.fl. 1982) og súrefni bundið koldíoxíði (C02) þegar hlutfall súr- efnissamsæta í því er ákvarðað (Ep- stein og Mayeda 1953). Þar eð erfitt er að ntæla raunverulegan styrk samsæta ákveðins efnis eða efnasambands er þess í stað mældur mismunurinn á styrk þeirra í tveimur sýnum, eða réttara sagt í sýni og staðli (staðall er efni sem í er nákvæmlega þekkl magn af því efni sem mæla skal), enda beinist áhugi manna fyrst og fremst að breytingum í samsætuhlutföllum. Þann- ig er mælt með tilliti til staðals og niðurstöður birtar sem frávik frá staðalgildi. Þetta frávik hefur verið nefnt delta-gildi (8) og er skilgreint á eftirfarandi hátt: 8 = ((R . ,-R )/R ) x 1000%o sýni vv sým staðall7 staðall7 þar sem R er samsætuhlutfallið D/H eða l80/l60, eftir því hvora samsætuna er verið að mæla, og sá staðall sem notaður er heitir SMOW, sem er skammstöfun á Standard Mean Ocean Water (Craig 1961). Þannig er sýni sem gefur 8lsO = 10, nákvæmlega 10%c eða 1% ríkara af l80 166
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.