Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 56

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 56
uppgötvuðu súrefnissamsætuna lsO og Urey, Brickwedde og Murphy (1932) tvívetni (2H, D). Af hinum 92 frum- efnum eru nú þekktar yfir 1000 sam- sætur. Flestar þeirra koma fyrir í mjög litlu magni en sumar eru nægilega algengar til að hægt sé að ákvarða þær án mikils tilkostnaðar. Eftir uppgötvun samsæta vatnssam- eindarinnar hófu rannsóknastofur víða um heim, sér í lagi í Bandaríkjunum, Sovétríkjunum, Japan og Austur- Evrópu, að rannsaka mismunandi samsætuhlutföll í vatni og bergi. Þrátt fyrir ófullkomnar og ónákvæmar mæliaðferðir var dreifing samsæta í þessum efnum þekkt í öllum aðal- atriðum upp úr 1930. Þannig var t.d. þekkt að í úrkomu væri minna af hinum þungu samsætum súrefnis og vetnis (l80 og D) en í sjó og einnig að uppgufun leiddi til þess að í yfir- borðsvatni (ám og stöðuvötnum) jókst hlutfall þungu samsætanna. Þetta stafar af mismunandi uppgufunarþrýstingi og eðlisþyngd samsætanna; þær léttu gufa frekar upp en þær þungu. Hinn mikli munur á ákveðnum eiginleikum D,0 og H20, t.d. uppgufunarþrýstingi, eðlismassa, jafnvægisstuðlum og hvarfhraða, auðveldar rannsóknir á áhrifum samsæta á ástandsjafnvægi, hvarfhraða og burðarferli (transport processes) hvarfa sem samsætur vatns taka þátt í. MÆLIAÐFERÐIR Upphaf að þróun massagreinisins má rekja til rannsókna sem hófust í byrjun 20. aldarinnar á hegðun jákvæðra jóna í raf- og segulsviði. í massarita Thom- sons, sem tekinn var í notkun árið 1911, var jónum hleypt framhjá sam- síða raf- og segulsviði á ljósnæma plötu, þannig að jónir með sama hlut- fall milli hleðslu og massa mynduðu fleygbogaferil (parabóluferil) og réðst lögun hans af hlutfalli milli massa og hleðslu. Þessi aðferð hefur síðan verið endurbætt og í nútíma massa- greini er jónum hraðað með því að senda þær í gegnum rafsvið og sveigja síðan braut þeirra með því að senda þær um segulsvið. Sveigjan verður mismikil eftir massa jónanna, og næst þannig fram massadreifing (þ.e.a.s. aðskilnaður samsæta með mismun- andi massa), en á þessari hugmynd byggist massagreinirinn (1. mynd). Vatnsgufa hefur slæm áhril' á massa- greininn. Hún sest á lofttæmikerfið og veldur óstöðugleika við mælingar. Því er vatni (H20) breytt í vetnisgas (H,(g)) og súrefnissambönd þegar hlutfall vetnissamsæta er ákvarðað í því (Coleman o.fl. 1982) og súrefni bundið koldíoxíði (C02) þegar hlutfall súr- efnissamsæta í því er ákvarðað (Ep- stein og Mayeda 1953). Þar eð erfitt er að ntæla raunverulegan styrk samsæta ákveðins efnis eða efnasambands er þess í stað mældur mismunurinn á styrk þeirra í tveimur sýnum, eða réttara sagt í sýni og staðli (staðall er efni sem í er nákvæmlega þekkl magn af því efni sem mæla skal), enda beinist áhugi manna fyrst og fremst að breytingum í samsætuhlutföllum. Þann- ig er mælt með tilliti til staðals og niðurstöður birtar sem frávik frá staðalgildi. Þetta frávik hefur verið nefnt delta-gildi (8) og er skilgreint á eftirfarandi hátt: 8 = ((R . ,-R )/R ) x 1000%o sýni vv sým staðall7 staðall7 þar sem R er samsætuhlutfallið D/H eða l80/l60, eftir því hvora samsætuna er verið að mæla, og sá staðall sem notaður er heitir SMOW, sem er skammstöfun á Standard Mean Ocean Water (Craig 1961). Þannig er sýni sem gefur 8lsO = 10, nákvæmlega 10%c eða 1% ríkara af l80 166
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.