Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 80

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 80
2. tafla. Gróf flokkun nokkurra algengra storkubergtegunda eftir kísilinnihaldi og kornastærð. Kornastærð Kísilinnihald (%SiOJ <45 45-52 52-65 >65 útbasískt basískt ísúrt súrt stórkornótt >1 mm perídótít gabbró díórít granít smákornótt 0,05-1 mm dólerít nn'kró-díórít granófýr dulkornótt < 0,05 mm basalt íslandít ríólít Flokkun bergs eftir kísilinnihaldi og kornastærð er ófullnægjandi. Til þess að vita hvort berg er súrt, ísúrt eða basískt þarf að efnagreina það með tilliti til kísils. Með öðrum orðum er ekki unnt að skera úr um hvaða flokki berg tilheyrir með skoðun á handsýni eða athugun úti við. Réll er að líta á flokkun bergs eftir kísilinnihaldi sem lauslega viðmiðun og að mörk þau sem sýnd eru í 2. töflu séu sveigjanleg að nokkru leyti. Greining bergs í súrt, ísúrt og basískt með skoðun á hand- sýnum byggist á reynslu en ekki því að jarðfræðingar læri að sjá kísil- innihald bergs með berum augum! Steindir í storkubergi Steindum í storkubergi hel'ur verið skipað í tvo meginhópa eftir uppruna, frumsteindir og ummyndunarsteindir. Þær fyrrnefndu myndast um leið og storkubergið verður til við storknun kviku. Ummyndunarsteindir myndast hins vegar síðar, aðallega fyrir áhrif vatns sem fer um bergið og leysir upp frumsteindirnar en myndar um leið ummyndunarsteindir við útfellingu. í sumu storkubergi er ekkert eftir af frumsteindunum en samt má oft þekkja uppruna bergsins á ásýnd þess og efnasamsetningu, en við uppleysingu frumsteinda og útfellingu ummynd- unarsteinda vcrða í flestum tilfellum litlar eða hverfandi breytingar á efnasamsetningu storkubergs. Frumsteindir í öllu algengu storku- bergi eru liltölulega fáar. Þær al- genguslu eru eftirtalin silíköt: ólivín, pýroxen, hornblendi, glimmer, feld- spöt. Af feldspötum eru tveir meg- inflokkar, plagíóklas annars vegar og alkalífeldspat hins vegar. Eins eru tveir meginflokkar pýroxena, ágít og orþó- pýroxen. Þá er kvars algeng steind í sumu súru storkubcrgi. Þrjár fyrst- nefndu steindirnar, ólivín, pýroxen og hornblendi, eru oft kallaðar dökkar steindir eða járn-magnesíum-steindir, en tvær þær síðastnefndu ljósar steind- ir. Glimmer er ýmist dökkt eða ljóst. Ljóst glimmer nefnist múskóvít en dökkt bíótít. í basísku bergi er liltölu- lega mikið af dökkum steindum, um eða yfir 50%. Því er kristallað basískt berg dökkt á litinn. Sumt útbasískt berg er eingöngu gert af dökkum steindum. Eftir því sem magn kísilsýru í storku- bergi vex minnkar hluli dökku steind- anna og hlutur þeirra ljósu vex að sama skapi. I súru bergi eru Ijósu steindirnar yfirleitt um eða yfir 90%. Því er súrt kristallað berg Ijóst á lit. A 7. mynd er sýnt hvernig hHít- fallslegt magn og tegundir steinda breytast frá útbasísku bergi yfir í súrt. Efnasamsetning steindanna breytist um leið eins og sýnl er í 3. töflu. 190
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.