Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 84

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 84
bergtegundanna, uppruna kvikunnar og þau ferli sem hafa áhrif á efna- samsetningu kvikunnar. Þá er öllti kristölluðu bergi með sömu efnasam- setningu skipt niður eftir kornastærð, yfirleitt í þrjá flokka, í duikornótt, smákornólt og stórkornótt berg (sjá 2. töflu). Þessi skipting eftir kornastærð er loðin, enda fullkomin skörun milli allra flokkanna. Sé berg dulkornótt er ekki gerlegt að greina sundur steindir með berum augum eða stækkunargleri. í smákornóttu bergi má sjá aðgreind korn en þau eru ekki nógu stór til þess að þekkjast með stækkunargleri. í grófkornóttu bergi má þekkja einstakar steindir með berum augum. Storkuberg getur verið ókristallað með öllu. Slíkt berg kallast glerkennt. Þegar um stórkornótt og smákornótt berg er að ræða er flokkun yfirleilt byggð á steindum en á efnagreiningum við flokkun á dulkornóttu og gler- kenndu bergi. Hér er þó alls ekki um aðskilin ílokkunarkerfi að ræða. Efna- greiningar á dulkornóttu og glerkenndu bergi eru notaðar til þess að reikna út hvaða steindir hefðu myndast ef kvikan hefði storknað nægilega hægt til að mynda stóra kristalla. Korn þau sem steindir mynda við kristöllun berg- kviku verða því stærri sem storknunin er hægari og seigja kvikunnar minni. Hvaða steindir myndast, innbyrðis hlutfall þeirra og efnasamsetning ræðst af efnasamsetningu kvikunnar. Slorkni bergkvika með ákveðna efnasamsetningu mjög hægt myndast alltaf sömu steindirnar og þær hafa líka sömu efnasamsetningu. Það sem hér er átt við með „mjög hægri“ storknun er í raun og veru að tími sé nægur til að viðhalda efnajafnvægi ntilli steinda og kviku gegnum allt storknunarferlið. Þessu er ekki þannig varið þegar storknun er tiltölulega hröð, eins og hún er t.d. á yfirborði jarðar. Þó myndast yfirleitt sömu steindirnar og við hæga storknun en samsetning þeirra er breytileg. Yfirleitt breytist samsetning einstakra korna reglulega frá miðju og út til jaðranna. Sá hluti hvers korns sem liggur í miðju þess hefur myndasl við upphaf kristöllunar en ystu jaðrar við lok kristöllunar. Af þessu sést að erfitt getur reynst að byggja flokkun á steindum í dulkorn- óttu bergi, jafnvel smákornóttu, þótt gerlegt sé að greina steindirnar með smásjárathugun. Þess vegna er flokkun byggð á efnagreiningu markvissari. Ekki er mögulegt að fella flokkun á öllu storkubergi inn í eina mynd eða töflu. Til þess er breytileiki í efna- og steindasamsetningu of mikill. Af þessum sökum hefur storkubergi gjarn- an verið skipt niður í nokkra hópa þar sem ákveðið flokkunarkerfi er notað innan hvers hóps. Því miður hefur engin ákveðin skipting í hópa enn hlotið almenna viðurkenningu. A 7. mynd er sýnl hvernig storkuberg, þar sem kísill er yfir markmettun (critical silica saturation), er flokkað í samræmi við steindir í berginu og efnasam- setningu þessara steinda og gildir þá einu hvorl um raunverulegar steindir er að ræða eða steindir reiknaðar út frá efnagreiningum. Mettunarástand storkubergs með tilliti til kísils ræðsl af magni þessa efnis miðað við ýmis önnur, eins og natríum og kalí. Ef berg er yfirmetlað er meira en nægur kísill lil þess að binda allt natríum og kalí í alkalífeld- spötum, sem hafa formúluna NaAlSi.Cý og KA1Sí308, og afgangskísillinn myndar kvars. I bergi sem er undir kísilmarkmettun myndast kísilsnauðar natríum- og kalísteindir, svonefndir feldspatíðar, en nefelín, sem hel'ur formúluna NaAlSiO^, er þeirra algeng- astur. Með því að bera saman formúlu nefelíns og Na-feldspats sést að í 194
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.