Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 85

Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 85
fyrrnefndu steindinni er aðeins eitt Si- alóm fyrir hvert Na-alóm en þrjú í þeirri síðarnefndu. Flest íslenskt storkuberg fellur innan ramma 7. myndar. En á íslandi er einnig til storkuberg sem er undir markmettun fyrir kísil, bæði basískt, ísúrt og súrt. Um þetta berg er fjallað í síðasta kafla þessarar greinar um bergraðir. JARÐMYNDANIR OG BERGTEGUNDIR Jarðmyndun svarar til ákveðins atburðar í jarðsögunni, eins og hraun- lag sem verður lil í eldgosi eða gangur sem myndast við það að bergkvika treðst inn í sprungu og storknar þar. Við jarðfræðikortagerð eru einstakar jarðmyndanir kortlagðar eða syrpur af jarðmyndunum. Einstakar jarðmyndanir geta verið mjög misleitar. Þetta þekkja flestir sem skoðað hafa hraunlög. I apalhraunum er gjallkargi efst, þar sem bergið er glerkennt að meira eða minna leyti, rauður eða svartur á litinn. Þar undir er hraunið jaí'nvel smákornótt, ljósgrátt og stuðlað. Einslaka sinnum er gjall- kargi neðst í hraunlögum. Er svona jarðmyndun úr sömu bergtegundinni? Frá sjónarhóli flokkunar samkvæmt berggreiningu er svarið nei. Það er varla unnt að kalla berg með mjög mismunandi útlit sama nafni. Þetta gæti sumum fundist þversögn. Hraunið allt er til orðið úr sömu bergkvikunni. Vissulega er það svo þegar verið er að glíma við gátuna um uppruna kvikunnar eða skyld atriði að þá skipta ylri aðstæður við storknun ekki máli. Frá sjónarhóli bergfræðilegrar flokkunar mætti því gefa hraunmynd- uninni sama nafnið. Stór innskot úr basísku bergi eru oft lagskipt. Hin basíska kvika er þunn- fljótandi og þegar hún fer að kristallast sökkva kristallarnir til botns, þar sent þeir eru eðlisþyngri en kvikan. Þannig liggja þeir kristallar neðsl í innskotinu sem hafa myndast fyrst en þeir sem myndast í lok kristöllunar liggja olar- lega. Straumar í kvikunni geta valdið því að miseðlisþungar steindir sem eru að sökkva skiljast að. Þannig geta myndast lög úr einni steind eða blöndu af tveinr steindum og þar fram eftir götunum. Hvert lag getur verið frá nokkrum sentímetrum og upp í nokkra metra á þykkt. Innskotið er ein jarðmyndun og það er unnt að kortleggja útbreiðslu þess en það er gert úr mörgum bergtegundum. Það er augljóst að ekki er hægt að kalla kolsvarl lag úr steind eins og magnetíti (járnoxíð með formúluna Fe,04) sarna nafni og annað lag úr grænu ólivíni, þótt hvort tveggja séu hluti af sömu jarðmyndun. Hér er um tvær ólíkar bergtegundir að ræða. FERLI SEM HAFA ÁHRIF Á EFNASAMSETNINGU BERGKVIKU Bergkvika er undantekningalaust orðin til við uppbráðnun á eldra bergi. Það eru aðallega fjórir þættir sem hafa áhrif á efnasamsetningu bergkviku. í fyrsta lagi er það efna- og steinda- samsetning þess bergs sem kvikan verður til úr. í öðru lagi það hversu stór hluti upprunabergsins bráðnar. Eftir að kvikan hefur myndast geta kristalþáttun og meltun breytt efna- samselningu hennar. Lítum fyrst á kristalþáttun og meltun. Eins og fram kom í kaflanum um staðgengni og kristöllun hér að framan er efnasamsetning kristalla sem mynd- ast úr kviku ætíð önnur en kvikunnar sjálfrar. Kristöllun Ieiðir því til þess að afgangskvika breytir stöðugl um efnasamsetningu eftir því sent líður á kristöllun. Breyting á efnasamsetningu 195
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.