Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 93

myndanir og bergtegundir hér að
framan. Yfirleitt er auðvelt að greina
gabbró frá graníti á hinu svarta
pýroxeni en þó eru til ljós afbrigði af
gabbrói sem minna á granít, en í graníti
eru nær engar dökkar steindir. Til er
berg sem eingöngu er gert úr
piagíóklasi og er samsetning þess sú
sama og plagíóklass í gabbrói. Það
nefnist anorþósít og finnst í Hrappsey á
Breiðafirði.
Þekklustu fundarstaðir gabbrós hér á
landi eru á Suðausturlandi, í Austur-
og Vesturhorni og á Stokksnesi.
Gjall
Orðið gjall er yfirleitt notað um
basískt berg sem er frauðkennt vegna
þess hve það er blöðrótt. Það er jafnan
glerkennt, svart eða rautt. Rauði
liturinn stafar, að því að talið er, af
oxuðu járni sem myndar örður af
hematíti (Fe20,) í glerinu. Gjall mynd-
ast einkum við væga sprengivirkni í
eldgosum, er hraunslettur þeytast upp í
loftið og hlaðast upp umhverfis gos-
opið og mynda gjall- eða klepragíga.
Granít
Granít er stórkornótt, súrt berg. Það
er ljóst á lit. Eiginlegt granít finnst ekki
nema á einum stað á Islandi, í innan-
verðum Slaufrudal í Lóni. Orðið
granít hefur verið notað í mjög víðri
og jafnframt lauslegri merkingu. í
steiniðnaði hefur það jafnvel verið
notað um hvaða stórkornótt storkuberg
sem er. Rétt þykir að binda orðið
granít við stórkornótt berg þar sem
aðalsteindirnar eru kvars og alkalí-
feldspöt, þ.e. Na- og K-feldspöt. Svarar
það þannig lil ríólíts. Dökku steind-
irnar í graníti, sem yfirleitt eru ekki
meira en um 10% bergsins, gela verið
pýroxen, hornblendi eða glimmer. Af
glimmer eru aðallega tvær gerðir,
múskóvít og bíótít. Hornblendi og
glimmer myndast ef bergkvikan er
vatnsrík en pýroxen ef hún er vatns-
snauð.
Granófýr
Granófýr er smákornótt súrt berg.
Það er ljóst á lit eins og granít, enda
aðalsteindirnar í því feldspat og kvars,
en feldspatið er hvítleitt eða bleikt en
kvarsið litlaust. Dökkar steindir í
granófýr eru yfirleitl minna en 10% af
rúmmáli bergsins. Upphaflega var
orðið granófýr notað yfir berg með
sérstakan textúr sem lýsir sér í sérstöku
samvaxtarmynstri á kvarsi og feldspati.
Kvarsið myndar innlyksur í leldspatinu
sem raða sér gjarnan á línur út frá
einum punkti, eins og geislar. Þetta
mynstur kemur í ljós þegar bergið er
skoðað í smásjá. Ekki þykir ástæða til
þess að binda nafnið granófýr við súrl
berg með nefndum texlúr, heldur er
það látið gilda almennt um súrt, smá-
kornótt berg. Granófýr er víða að finna
hérlendis svo sem í Flyðrum í Hafnar-
fjalli, gegnl Borgarnesi, og í Vestur-
horni, skannnt frá Höfn í Hornafirði.
Hrafntinna
Hrafntinna er glerkennt, súrt berg og
kolsvart. Hún getur verið með feld-
spatdílum. Hrafntinnan er auðþekkt á
litnum og glergljáanum. Helsti fundar-
staður hrafntinnu er í Hrafntinnuskeri
á Torfajökulssvæðinu en hún finnst
miklu víðar.
Íslandít
Þetta er ísúrt, dulkornótt berg. Það
er ýmist dökkt eða ljóst á litinn, þétt í
sér og oftast vel straumflögótt. Dökki
liturinn stafar af því að bergið er að
hluta til glerkennt. Yfirleitt er erfitt að
greina íslandít frá basalti í handsýnum.
Þéttleiki bergsins og straumflögun eru
þó vísbending en ekki er hægt að
treysta á litinn.
203