Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 13

Ornólfur Thorlacius
Um liti dýra
„Öllum er Ijóst að fuglar sem liafast
við á jörðu niðri líkjast umhverfinu um
lit. Það er harla erfitt að greina akur-
hcenu, hrossagauk, skógarsnípu, lóu,
lœvirkja eða náttfara þegar fuglarnir
kúra á jörðinni. “
í þessari tilvitnun, sem sótt er í Upp-
runa manna (The Descent of Man,
1871), víkur höfundurinn, Charles
Darwin, að þætti litanna í felugervi
margra dýra. Algengt er að dýr séu
dekkri á baki en kvið (gegnskygging).
Þegar birta fellur á þau að ofan jafnast
liturinn. Röndótt áferð veitir sebra eða
tígri ágæta vernd þar sem útlínur
dýranna renna sainan við unrhverfið,
og skellurnar fela tildru og sandlóu í
fjöru. Marglyttur, kambhveljur og ýmis
smádýr og lirfur í sjávarsvifi eru gagn-
sæ.
Önnur dýr eru litskrúðugri. Andar-
steggir og fleiri karlfuglar skarta skæru
fiðri í tilhugalífinu og apynjur ýmissa
tegunda roðna á rassi og kynfærum á
fengitíma og birta körlunum með því
þörf sína.
Litskrúð, einkum á karldýrum, stuðl-
ar stundum að kynvali. Þar er átt við að
kvendýr taka ákveðna karla fram yfir
aðra til mökunar og þeir karlar sem
mestrar kvenhylli njóta eignast að öðru
jöfnu flest afkvæmi. Darwin lagði tals-
vert upp úr kynvalinu eins og ráða má
af fullu nafni bókar hans um uppruna
manna (sjá heimildaskrá). Kemur raun-
ar fleira til en litir, svo sem atferli og
lykt. Karlar paradísarfugla, spörfugla
sem lifa í skógum Nýju-Gíneu, eru
með afar litskrúðugt fiður og flíka
skartinu í tilhugalífinu.
Allmörg dýr fæla frá sér fjendur með
áberandi litum. Nólueðlur, Anolis, hafa
skærlita kverk sem dýrin breiða út
þegar á þau er leitað og leitast nreð því
við að skjóta rándýrinu skelk í bringu.
Skartinu er einnig flíkað í tilhugalífinu.
Sumir fuglar, svo sem sólþvarinn í
Suður-Ameríku, Eurypyga helias, hafa
skærlitar tjaðrir í vængjum sem þeir
breiða út þegar á þá er ráðist og til að
laða til sín rnaka. Til eru fiðrildi með
litaða díla á vængjum sem minna á stór
augu. Þessum dílum bregða skordýrin
snögglega upp þegar hættu ber að.
Sumir fiskar hafa skærlila skúfa eða
díla sem laða að rninni fiska er verða
bráð ránfiskanna. Froskfiskar, Antenn-
ariidae, lifa flestir á grunnsævi í
hitabeltishöfum þar sem þeir liggja á
botninum og verða vart greindir þegar
frá er lalinn skúfur á löngum stilk upp
úr bakugganum. Forvitnir smáfiskar
lenda margir í kjafti froskfisks.
Litir dýra eru oft tegundareinkenni
sem meðal annars auðvelda kynjunum
að hittast. Fiskar sem synda í torfum
hafa sumir litarmerki sem talið er að
stuðli að því að halda torfunni saman.
Náttúrufræðingurinn 63 (1-2), bls. 7-14, 1993.
7