Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 123

lagningu við ofanverða Jökulsá á Dal.
Jóhann Helgason (1984, 1985) vann að
ýmsum rannsóknum á Kverkfjalla-
sprungureininni og Möðrudalsfjall-
görðum. í samstarfi við Orkustol'nun
gekk hann frá skýrslu og korti: Jarð-
fræðirannsóknir á vatnasviði Jökulsár á
Fjöllunt við Möðrudal (1987). í tengsl-
um við virkjanahugmyndirnar hefur
Orkustofnun látið vinna að nrargvís-
legum umhverfisrannsóknum og má
þar lil nefna skýrslu Hjörleifs Gutt-
ormssonar o.fl. (1981) og skýrslu
þeirra Kristbjarnar Egilssonar og
Einars Þórarinssonar (1988).
Jarðfræðirannsóknir hafa ekki
aðeins stóraukist á síðustu áratugum
heldur hefur grundvallarskilningur á
eðli og uppbyggingu jarðskorpunnar
gjörbreyst. Sigurður Steinþórsson
(1981) lýsti vel hinum nýja skilningi í
öllum meginatriðum í „Náttúru
íslands". Nýjungar í fjarkönnun og
mælitækni hafa gert það mögulegt að
skyggnast niður í jökulinn (Sigurður
þórarinsson o.fl. 1973) og kortleggja
undirlag hans (Helgi Björnsson 1988).
Ýmsar yfirlitsgreinar um vissa þætti í
jarðfræði íslands hafa dýpkað skiln-
ing á uppbyggingu rannsóknasvæðis-
ins. Má þar nefna greinar Kristjáns Sæ-
mundssonar (1979, 1982) og grein
Sveins P. Jakobssonar (1979) í kynn-
ingarhefti Jökuls um jarðfræði Is-
lands, þar sem rneðal annars er komið
inn á stóru drættina í jarðfræði-
uppbyggingu þess. Guðmundur E. Sig-
valdason (1981) skrifaði yfirlitsgrein
um jarðfræði Odáðahrauns í Arbók
Ferðafélags Islands þar sem hann lýsti
höfuðeinkennum gosbeltisins þar, en
hann hefur fengist mikið við rann-
sóknir í Öskju og nágrenni hennar. At-
hygli vísindamanna hefur einnig beinst
mikið að Kverkfjöllunt. Friedman
o.fl. (1972) fjölluðu um jarðhitann.
Ýmsir höfundar hafa ritað um
megineldstöðina þar (Sigurður
Þórarinsson o.fl. 1973, Guðmundur E.
Sigvaldason og Sigurður Steinþórsson
1974, Kristján Sæmundsson 1982 og
Jón Benjamínsson 1982) og Norræna
eldfjallastöðin hefur á síðustu árum
unnið þar að rannsóknum (Ritva
Karhunen 1988).
Varla verður fjallað um jarðfræði
og landmótun á vatnasviði Jökulsár á
Fjöllum án þess að minnast nokkuð á
jökulhlaup og goshlaup sem í hana
hafa kornið, svo snar þáttur eru þau í
mótun landsins þar. Pálmi Hannesson
(1958) minntist á þau en Sigurður
Þórarinsson (1950) byrjaði að rannsaka
sögu þeirra. Haukur Tómasson (1973)
setti fram kenninguna um hamfara-
hlaupin í Jökulsá. Mismunandi skoð-
anir hafa verið seltar l'ram um eðli og
stærð þessara jökulhlaupa og gos-
hlaupa. Ég kynnti niðurstöður mínar í
grein minni „Hlaup og hlaupfarvegir"
(Guttormur Sigbjarnarson 1990) og
ýrnsir fleiri hafa fjallað urn þau, meðal
annarra Sigurjón Páll Isaksson (1984)
og Jóhann Helgason (1987).
í GRÁGÆSADAL OG
KREPPUTUNGU
Sumrin 1967-1969 voru farnar fjórar
könnunarferðir á vegurn Orkustofnunar
á efsta hluta vatnasviðs Jökulsár á
Fjöllum, sunnan Herðubreiðar, og tók
ég þátt í þeint öllum. Þó varð að sleppa
Krepputungu alveg þar sem engin var
brúin. Tilgangur tveggja þessara ferða
sumrin 1967 og 1968 var að rannsaka
vatnajarðfræði svæðisins en hinar tvær,
sumrin 1967 (5. mynd) og 1969, voru
kynnisferðir þeirra verkfræðinga og
jarðfræðinga sem þá unnu skipulega
að frumáætlanagerð um hagkvæmustu
vatnsaflsvirkjanir. Sigurður Thorodd-
sen verkfræðingur var með í þessum
ferðum, en hann lagði hvað drýgst til
af nýjum virkjanahugmyndum, þó að
117