Andvari - 01.01.1977, Page 69

ANDVARI
TVEIR ÞÆTTIR OG EIN RÆÐA
67
inn smíðaður úr brenni eða eik, hann var
um 60 sm að lengd. 1 hann voru settir
21-23 tindar smíðaðir úr brúnspón eða
birki, seinna úr járni eða áli.
A miðjum hrífuhausnum var þriggja
sm auga, þar í var skaftinu stungið og
fest með eikarhlýrum og jafnvel einnig
járnkló, sem negld var bæði í haus og
skaft. En miðtindur haussins gekk í gegn-
um haus og skaft og styrkti mjög að því,
að hausinn færi ekki af skaftinu. Hrífu-
skaftið var smíðað úr valinni furu og
skyldi vera 7 eða 8 feta langt, og efni í
kvenhrífur 2Vi sm í þvermál heflað sívalt
og vel slípað með 16 þumlunga langri
fjöður neðst á skaftinu. Fjöðrin hefluð
flöt með hrygg eftir miðju að ofan. Efni
í karlmannshrífusköft skyldu vera 3 srn í
þvermál.
Ljáirnir voru mældir eftir gatafjölda á
bakka, og voru frá 8 upp í 12 gata, og fór
lengd Ijásins, sem brúkaður var hverju
sinni, eftir landi því, sem unnið var, og
dugnaði þess, sem að verki stóð.
A milli gata á ljábakkanum voru 5 sm.
fíu gata ljár var því mældur aftur fyrir
þjó og frarn á odd 55 srn, og aðrir ljáir
5 sm styttri eða lengri fyrir hvert gat, sem
var of eða van miðað við 10 gata Ijái.
Unglingar notuðu 8 og 9 gata ljái, þeir
voru einnig notaðir af fullorðnum á mjög
þýfðu og torunnu landi. 10 gata Ijáir voru
mest notaðir af fullorðnu fólki, en 11 og
12 gata ljáir voru helzt notaðir á sléttum
stararcngjum og annars staðar á sléttu
landi, sem ekki var mjög mikið gras á, en
fremur þóttu svona langir ljáir erfiðir í
notkun.
Ljáir voru þynntir með dengingu.
Gömlu einjárnungarnir voru hitaðir ri
sniiðju og dengdir heitir, en skozku ljá-
f>löðin kaldhömruð. Þó hygg ég, að auk
dengingar hafi ljáir verið steindregnir, þ.
e- Lgðir á hverfístein, samanber í vísunni:
Helga missti hnífinn sinn,
hann var nýr og steindreginn,
haldið mesta höfuðþing,
hún grætur sinn sjálfskeiðing.
Ég sá ekki gömlu íslenzku einjámungs-
ljáina í notkun og veit þess vegna ekki,
hvernig þeir voru dengdir. En ljáina með
skozku blöðunum sá ég dengda og gerði
það sjálfur að minnsta kosti í þrjá áratugi.
Við það verk var notaður steðji og hamar
með þunnum og sléttum munna, og
þyngd hamarsins verið frá 300-2000 gr.
En á síðustu árum, sem skozku ljáblöðin
voru notuð, var farið að flytja inn steðja,
sem sérstaklega voru ætlaðir til að dengja
á þeim ljái, og þá fengust einnig ljáklöpp-
ur, sem höfðu munna bæði að aftan og
framan, ef svo mætti segja. Á venjulegum
hnoðhömrum var talað um munna að
framan, en skalla aftan á hamarshausnum.
Af bakkaljáunum með skozku blöðun-
um tóku við norsku einjárnungsljáirnir
(Eylands ljáirnir). Þeir voru eingöngu
steindregnir.
Það var töluverður vandi að dengja ljái,
og var vandinn fólginn í því að slá á ljá-
inn nógu nálægt egginni og í jafnbreiða
línu og að þynna eggina jafnt, og ekki
máttu koma fram úr egginni þunnar tung-
ur, sem gjarnan vildu rifna, og varð þá
eggin skörðótt. En ef dengingarlínan var
mjög breið, þá vildu koma kilpar í eggina,
og náðist þá ekki gott bit úr ljánum fyrr
en búið var að brýna hann nokkrum sinn-
um. Hins vegar ef ljár var steindreginn,
þá náðist strax bit úr honum. Ljáir voru
iðulegu brýndir, meðan á slætti stóð, en
það fór nokkuð eftir, hvernig beit á land-
ið, sem- slegið var, hve oft var brýnt, en
oftast held ég að ekki hafi liðið nema
5-7 mínútur á milli þess, sem brýnt var,
þegar slegið var á túni, en nokkuð lengur,
þegar slegið var á úthaga.
Brýnin munu að minnsta kosti sums