Andvari - 01.01.1977, Page 88

86
ÓLAFUR HALLDÓRSSON
ANDVA3U
hér nokkur betur slá. Engin fullnægjandi rannsókn er til á því, hvenær tví-
liðir með tveimur stuttum atkvæðum inni í vísuorðum koma fyrst fyrir í
rímnakveðskap, en naumast mun vísuorða eins og þungar tökur slíkar vera
að vænta í rímum sem hafa verið ortar fyrir 1500. Bósa rímur eru óhentugar
til athugunar á þessu efni, sökum þess hve illa þær eru varðveittar; t. d. má vel
vera að skáldið hafi raunar ort þungar tökurnar slíkar, þótt ekki standi þannig
í varðveittum handritum. Þar sem vafi leikur á um langt áherzluatkvæði eða
stutt í tvílið er langt atkvæði vitanlega miklum mun líklegra en stutt. Þar af
leiðandi er að öðru jöfnu sennilegra að í I 46.2 eigi að lesa týri fremur en
tyri. Ég leit svo á að týri væri skáldaleyfi og að höfundur rímnanna ætti við
stunginn Tý með týri hyrstu, þ. e. d eða ð. En vitanlega er ófýsilegt að gera
ráð fyrir þessari ‘þágufallsmynd af guðsnafninu Týr’, sbr. grein Ólafs M.
Ólafssonar, bls. 13. Orðmyndin tyri kemur hins vegar ekki til greina, þar sem
heimildarlaust er að gera ráð fyrir að 'hún hafi verið til í íslenzku. í Bósa
rímum I 46.2 eru þvi tveir kostir fyrir höndum og hvorugur mjúkur: að lesa
frost með týri byrstu, eða gera ráð fyrir villu í handritunum.
Til skýringar á þessu vísuorði hefur Ólafur M. Ölafsson í fyrsta lagi gripið
til draugorðs, en í öðru lagi til rangrar túlkunar á merkingu orðanna tyrvi,
tyrviðr og tyrvitré, og með þennan efnivið fer liann hamförum: ‘Er hægt
að hugsa sér nákvæmari lýsingu á þyrni en byrst tyri, þ. e. „tyri með burst“
eða „broddlaga harðviður'?’ Með þvílíkan harðvið í höndum veitir líklega ekki
af að beita lesanda þeirri sefjun sem höfundur hefur ætlazt til að væri í orða-
laginu: ‘Er hægt að hugsa sér nákvæmari lýsingu . . .’ Fyrir ráðningu fel-
unnar í I 46 skiptir þetta þó engu máli; vísuorðið frost með týri byrstu stendur
væntanlega fyrir -íð-, hvernig svo sem menn vilja skýra einstök orð felunnar.
Eins og áður segir telur Óláfur M. Ölafsson að Bósa rímur hafi verið
ortar fyrir konu sem hafi heitið Astríður. Þetta nafn óbreytt fær hann út úr
felunum IV 47.3 lýða ró og leikr á jó og IX 3.3 ógnin böls og undraraust, sjá
grein hans, bls. 13 og 15—16. Þetta hygg ég að fái staðizt. Úr öðrum felum
fær hann átta sinnum rúnaheitið dss og úr einu (I 46.1 örn) rúnaheitið áss
og færir flókin og harðsnúin rök fyrir að úr þessu eigi að lesa fyrri hluta
nafnsins Ásríþr. ‘Nafnið er kunnugt af fornum rúnasteinum í þessari mynd.
Síðar myndaðist t á hvörfum s og r (sbr. húsfrú > hústrú), og til varð Ástríþr
eða Ástríðr, Ástríþor eða Ástríður.’ Þetta eru orð Ólafs M. Ólafssonar (bls. 15), og
fæ ég ekki séð að málfræðingar þurfi lengur að velkjast í vafa um hvort nafnið
Ástríður sé myndað af Ásríþr.1 ‘Sá einn, sem veit,’ hefur talað. Ólafur nefnir
1. Sjá t. d. Joh. Brýíndum-Nielsen, Gammeldansk Grammatik II, Kýíbenhavn 1932, bls.
277-280; Assar Janzén, Nordisk kultur VII, bls. 163, aths. 270.