Andvari - 01.01.1977, Blaðsíða 104

102
PÁLL BJÖRNSSON
ANDVARI
1 því sambandi vekur það athygli, að Finnur segir Jón hafa verið eitt
misseri hjá séra Páli Björnssyni í Selárdal. Þeir Jón voru systkinasynir, þótt
aldursmunur væri mikill: séra Páll rúmlega sextugur, er hér var komiS, en
Jón langt innan viS tvítugt. Séra Páll var lærðasti guðfræðingur sautjándu
aldar fyrir utan Brynjólf hiskup Sveinsson, og að auki fremsti prédikari samtíð-
ar sinnar. Jón Þorkelsson skólameistari í Skálholti lét afar mikið af lærdómi
hans í grísku, hehresku og arabísku, og getur sá, er þessa grein hefur ritað,
tekið undir aðdáunarorð skólameistarans, því að lrann hefur nú lesið skýringar-
rit séra Páls yfir Jesaja og Job, ásamt skýringum hans á Davíðs saltara. Hér er
um að ræða sjálfstæðar þýðingar séra Páls á hehreska frumtextanum. Við þær
hætir hann síðan málfræðilegum skýringum, en að auki prédikunarfræðilegum
hugleiðingum. Til þessara hugleiðinga gætu nútíma prédikarar sótt kjarngott
efni til sinnar túlkunar á textum Gamla testamentisins. Skólameistarinn áður-
nefndi taldi séra Pál einnig hafa verið manna málsnjallastan og ræðuskörung
öllum fremri að mælsku, að Jóni hiskupi Vídalín undanskildum. Við þetta
er því að bæta, að séra Páll tilheyrði allt annarri prédikarakynslóð. Hann hafði
á valdi sínu allegóriskar túlkunaraðferðir miðalda og beitti þeim rnjög í prédik-
unum sínum. Séra Páll er því senr prédikari mjög í ætt við Dante, en meistari
Jón er eins og siðameistari með Lagasafn Islands á lofti. Þetta kunna að þykja
öfgar, og má til sanns vegar færa, en mér er dálítil vorkunn, því að mér opn-
aðist svo fagurt útsýni, þegar ég hóf lestur á prédikunum séra Páls frá 1684.
Selárdalsklerki var fleira til lista lagt; hann var steinafræðingur, fann upp
hetra bátalag, sem var hentugra til fiskveiða en það, sem íslenzkir smiðir
höfðu fylgt. Auk þess lét hann smíða smáskútu með sama lagi og Hollending-
ar höfðu hér við veiðar á sumrum. I ofanálag þótti séra Páll hinn ágætasti
kennari, einkurn við undirstöðuatriði tungumála og annarra vísindagreina.
Selárdalur var afskekktur staður, og þótti séra Páli því nauðsynlegt að stunda
viðskipti við þá Englendinga, sem stundum þurftu að leita vars í landi Selár-
dals, er hvessti á miðunum. Þannig komst séra Páll í bréfasamband við hið
Konunglega brezka vísindafélag í Lundúnum, og sendu þeir honum hitamæli
árið 1663. Seinna sendi séra Páll þeim íslandslýsingu, sem prentuð var í
enskri þýðingu 1674, og haft er eftir Árna Magnússyni, að séra Páll lrafi skýrt
ensku félagi frá aðferð til að vinna salt úr sjó á íslandi. Þessa síðustu full-
yrðingu hef ég ekki fengið staðfesta, en engu að síður getur hún verið rétt.
Á árunum eftir 1680 var séra Páll að losa sig við áhyggjur af búsýslu. Þá
gafst honum jafnframt meiri tírni en áður til lærdómsiðkana, en til þeirra hafði
hugur hans staðið á yngri árum í Kaupmannahöfn. Þó er merkilegt, að þessi
sextugi maður virðist jafnkunnugur ungum fræðimönnum, eins og Dönunum