Andvari - 01.01.1986, Page 20

18
GUNNAR G. SCHRAM
ANDVARI
var með stjórnarskránni 1. janúar 1921. Hélt hún gildi með nokkr-
um breytingum til 17. júní 1944 er lýðveldisstjórnarskráin var lög-
fest sem enn er að mestu óbreytt.
í huga Gunnars tvinnuðust saman hugmyndirnar um frjálst og
óháð lýðveldi og þær breytingar sem slíkar hugmyndir hlutu óhjá-
kvæmilega að kalla á í stjórnskipunarlögum þjóðarinnar. Er hér án
efa að fínna kveikjuna og upphafið að áhuga hans á stjórnarskrár-
málinu sem varði alla hans ævidaga. En jafnframt var honum manna
ljósast að þótt nauðsynlegar og óhjákvæmilegar breytingar væru
gerðar á ákvæðunum um æðstu stjórn ríkisins 1944 var jafnframt
tímabært að setja lýðveldinu nýja stjórnarskrá sem leysti „frelsis-
skrána“ frá 1874 af hólmi.
Grundvallarlögin eru kjölfesta hvers ríkis og þótt þar sé viss íhald-
semi við hæfi þurfa þau þó að veita þegnunum og stofnunum þjóð-
félagsins svigrúm og frelsi til þess að svara kalli nýrra tíma. Á því
hafði Gunnar glöggan skilning og naut þar án efa langrar reynslu
sinnar sem alþingismaður og prófessor í stjórnskipunarrétti.
Á þeim árum, er stofnun lýðveldisins var í undirbúningi, þótti það
einsýnt að endurskoða skyldi stjórnarskrána frá 1874 í heild. Það
verk var hinsvegar svo viðamikið að ekki reyndist unnt að ljúka því
1944. Voru þá þær breytingar einar gerðar sem fólust í því að þjóð-
kjörinn forseti kom í stað konungs og lutu að verkefnum og vald-
sviði hans. Alþingi kaus síðan milliþinganefnd um stjórnarskrármál-
ið 1945 sem Gunnar átti sæti í og varð hann framkvæmdastjóri
hennar. Tveimur árum síðar tók við stjórnarskrárnefnd sem Bjarni
Benediktsson var formaður fyrir og Gunnar átti sæti í. Gerði hún til-
lögur um ýmsar þær breytingar sem hún taldi tímabærar. Árið 1972
skipaði Alþingi enn stjórnarskrárnefnd undir forsæti Hannibals
Valdimarssonar. Við störfum hennar tók ný stjórnarskrárnefnd
1978 og var Gunnar kjörinn formaður hennar. Skilaði sú nefnd
tveimur skýrslum árið 1980. Fjallaði önnur þeirra um breytingar á
kjördæmaskipan og kosningafyrirkomulagi en hin um ýmis atriði
sem nefndin taldi að til athugunar væru við heildarendurskoðun
stjórnarskrárinnar.
Ég átti þess kost að fylgjast með störfum stjórnarskrárnefndanna
frá árinu 1975. Er ekki ofmælt þótt sagt sé að þar hafi Gunnar öðr-
um fremur mótað stefnu og störf. Þar naut hann augsýnilega langr-
ar reynslu sinnar í þjóðmálum og óvenju mikillar þekkingar á stjórn-