Andvari - 01.01.1986, Page 139

HANNES JÓNSSON:
Utanríkisstefna íslands
lýðveldistímabilið
og mótun hennar
Sennilega er prófessor Hans J. Morgenthau áhrifaríkasti fræðimaðurinn,
sem skrifað hefur um milliríkjasamskipti og grundvallaratriði utanríkis-
stefnu ríkja. í bók sinni, Politics among nations, greinir hann alþjóðastjórn-
mál á grundvelli hagsmuna í tengslum við vald og takmörkun valdsins
vegna valdajafnvægis.
Pessi kenning Morgenthaus er athyglisverð og hefur verið notuð við
greiningu utanríkisstefnu stærri ríkja og stórveldasamskipta. Hins vegar
virðist mér hún hafa takmarkað gildi við greiningu á utanríkisstefnu smá-
ríkja. Hvernig mundi maður til dæmis skýra niðurstöðu þorskastríða smá-
ríkisins íslands og stórveldisins Bretlands á grundvelli kenningarinnar um
valdajafnvægi? Bretland tapaði öllum þorskastríðunum þótt það væri
mörgum sinnum voldugra en smáríkið ísland. Það hafði margfalt meiri
fólksljölda, efnahagslega getu, herstyrk, tæknivæðingu o. s. frv. Auk þess
hafði það sendiráð og bandamenn um allan heim. í síðasta þorskastríðinu
um 200 mílna lögsöguna árið 1975 var valdajafnvægið í hafinu umhverfis
ísland 5:1 að því er tekur til íjölda skipa breska flotans og íslensku land-
helgisgæslunnar; 32.5:1 ef tonnafjöldi skipanna er borinn saman; 35:1 við
samanburð á mannafla flotanna tveggja.
Efnisniðurstaða málsins verður heldur ekki skýrð á gundvelli valdajafn-
vægiskenningar. Stóra-Bretland tók sér sjálft þá lögsögu sem það sendi
flota sinn til að herja á við íslandsstrendur bæði við lok 12 mílna og 200
mílna deilnanna.
Við íslendingar höfðum árum saman unnið að því í samvinnu við fjölda
annarra ríkja að fá mótaðar þjóðréttarreglur á alþjóðavettvangi, sem veittu
strandríkjum lögsögu yfir auðæfum sjávar út að sanngjörnum mörkum.
Enda þótt fjöldi stærri og miðlungsstórra ríkja beitti sér fyrst í stað gegn
þessari viðleitni íslendinga er nú svo komið að almennt er viðurkenndur