Andvari - 01.01.1957, Síða 82

78
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
fram urn árslok 1868. En á þessu verður gagnger breyting þegar
á næsta ári, 1869. Orsakirnar voru liinar sömu og þær, sem knúðu
menn á suðvesturlandi í verzlunarfélag um sama leyti: Dýrtíð,
mcgn kurr yfir illu verzlunarlagi, samfara beizkri óánægju vegna
seinagangs í stjórnarskrármálinu, en á bvoru tveggja áttu Danir
sök. Hér bættust svo við stórfelld vörusvik (ormakornið), en mikið
má vera, ef einliverjir hafa þá ekki rennt huganum til mjölsvika
Almenna verzlunarfélagsins hundrað árum fyrr, 1768, svo frægt
sem það mál varð, rétt eins og selstöðueinokunin væri að balda
upp á þetta aldarafmæli í sögu gömlu kaupþrælkunarinnar.
Fregnirnar um skipakaup Eyfirðinga og áform þeirra í því sam-
bandi liafa og efalaust baft sterk áhrif, svo og umtal um stofnun
vcrzlunarfélaga syðra, sem fyrr var frá sagt, enda var nú skammt
að bíða stærri tíðinda.
Þegar Pétur Eggerz hefir, svo sem fyrr var til vitnað, lýst
verzlunarfélagi því, sem Páll Vídalín átti um nokkra hríð með
bændurn úr Þorkelshólshreppi, bætir hann við á þessa leið: „En
með því honum nú eigi virtist, að svona löguð samtök gæti
komið landsmönnum yfirhöfuð að sömu notum, þar sem verzl-
unaraflið allt fyrir þetta væri eingöngu í höndum danskra kaup-
nranna, kom honum til hugar að reyna að koma verzluninni í
hendur landsmanna sjálfra, svo arðurinn af verzluninni rynni
inn í landið, en eigi út úr því, og bar hann því fyrstur manna
þá uppástungu fram á fundi á Þingeyrum hinn 8. október 1869,
sem hann kvaddi til, að Húnvetningar stofnuðu hlutafélag, er
hefði þann tilgang að losa sýsluna og jafnvel srnátt og smátt
alla landsmenn undan verzlunaránauð þeirri, er á landinu hvíldi,
og með því kaupmaður Pétur Eggerz, mágur hans, er átti verzl-
unarstað á Borðeyri, styrkti vel mál þetta, höfðu rnenn þegar
góðar vonir um, að hlutafélag gæti stofnazt, og voru þeir mágar
og séra Sveinn Skúlason á Staðarbakka því næst kosnir í nefnd
til að semja frumvarp til laga lianda liinu fyrirhugaða verzlunar-
félagi, og kvaddi Páll Vídalín þá aftur til fundar að Gauks-
mýri í þessu ináli hinn 15. dag marzmán. 1870, og voru þar