Menntamál - 01.04.1937, Blaðsíða 17

MENNTAMÁL
11
nokkuð af rejnslunni í flestuin greinum. Spencer sést
yfir, að einn aðalþáttur uppeldisins er það, að barnið
samlagist og tileinki sér menningarkjarna þess þjóðfé-
lags, sem það lifir í. Þessa innvígsiu í menninguna fær
enginn eingöngu fyrir eigin, persónulega reynslu af hlut-
unum, heldur fyrir vernd, leiðsögn og kennslu annara.
3) Þegar um siðferðileg boðorð er að ræða, kemur
gallinn á kenningu Spencers enn greinilegar i ljós. Tök-
um t. d. 7. boðorðið: „Þú skalt eklci stela“. Hvers vegna
nuá ekki brjóta þelta boðorð? Vegna þess, að ef það væri
ekki almennt haldið, myndi þjóðfélaginu stefnt í voða.
Tíinar djúpu siðferðilegu og íelagslegu afleiðingar óhlýðn-
innar eru allt of l'jarlægar og flóknar til þess að barnið
geti gert sér nokkra verulega grein fyrir þeim. Það skil-
ur ekki, að með óhlýðni sinni stuðlar það að því að veilcja
siðferðilegar máttarstoðir þjóðfélagsins.
4) Kenning Spencers hvílir enn á þeirri höfuð-villu,
að hægt sé að draga siðalögmál af náttúrulögmálunum.
Kenning hans tekur ekki nægilegt tillit til samvizku vorr-
ar, sem skapar gildi og siðalögmál. Ilún beygir sig ekki
alllaf undir hina ytri náttúru, licldur umbreytir lienni
samkvæmt einhverjum gildishugmyndum. Maður, sem
heldur sér frá einhverjum verknaði, einungis af því, að
verknaðurinn myndi liafa í för með sér óþægilegar eðli-
legar afleiðingar fyrir hann, breytir ekki siðferðilega.
Bezta dæmi um þetta eru þeir, sem bætla lífi sínu lil að
bjarga öðrum. Sjómennirnir, sem fara út í ófæru veðri
tíl að bjarga skipsbrotsmönnum úr sjávarháska, vita vel,
að þeir eru að hætta lífi sínu. Sá, sem hleypur inn í
brennandi hús til að bjarga einhverjum, veit vel, að liaiin
á á hættu að örkumlast eða jafnvel að láta lífið. Og
björgunarmennirnir eru niáttúrlega ekki vissir um fyrir-
fram, bvort tilraun þeirra ber nokkurn árangur. Það
gelur vel verið, að björgunarbáturinn farist og að maður-
inn, sem ldeypur inn í eldinn, brenni inni, svo að þessi