Kirkjuritið - 01.10.1972, Blaðsíða 92

tari, kemur af sjálfu sér að fjar-
lœgja alla óþarfa kertastjaka.
Alfariskross
Kross á altari milli tveggja kerta-
stjaka er fyrsí getið í heimild frá
1195. Var það hjá þáverandi kardi-
nála, síðar páfa, Innocentiusi III. Sið-
ur þessi breiddist ört út. Löngu fyrr
tíðkaðist að hengja kross yfir altari
eða á bakvið það. Víða var sá sið-
ur, að taka göngukross af stönginni,
þegar komið var til altarið og setja
hann á altarið.
Fyrstu aldir kristninnar tíðkaðist
ekki að hafa krossa í kirkjum eða
heimahúsum, þótt krossmarkið vœri
frá öndverðu notað við signingar og
blessanir. Ástœðan fyrir því, að kross-
ar voru ekki tíðkaðir þá, er talin
sú, að krossfesting var notuð sem
dauðarefsing fram á 4. öld.
Fyrstu krossar, sem sögur fara af
í kirkjum, voru ekki með líkamsmynd
(róðu), heldur settar dýrum steinum.
Sá fyrsti þeirra, sem vitað er um,
er frá síðari hluta 4. aldar. Krossar
með róðu eru fyrst þekktir frá 5.
og ó. öld. Fram eftir miðöldum var
myndin á krossinum mynd hins lif-
andi og upprisna Krists. Hann stóð
á fótstalli, hendur hans voru útréttar
meðfram þverálmum krossins, en ekki
negldar, þó sáust naglaförin. Hann
var klceddur kyrtli, sem náði venju-
lega niður fyrir hné, og hafði kórónu
á höfði.
Á Sýrlandi kom snemma fram önn-
ur gerð róðukrossa. Þar var mynd
Krists einkennd af þjáningum hans.
Hann var með þyrnikórónu, blóði drif-
inn og líkaminn strengdur og fullur
282
þjáninga. Þessi gerð krossa breidd-
ist út um alla Evrópu á gotneska
tímabilinu og hefur verið í yfirgncef-
andi meirihluta fram til þessa.
Róðukrossar á altari eru taldir sér-
kenni lúthersku kirkjunnar. Angli'
konar hafa gjarnan krossa án róðu.
Þar sem sá siður hefur verið tek-
inn upp, að prestur standi fyrir innan
altari, hafa krossarnir verið teknir af
því og annaðhvort hengdir fyrir ofan
það eða á kórgafl bakvið það.
Krossinn er hið ceðsta tákn kristn-
innar trúar og hœfir þvi á altari
framar öllu öðru.
Kaleikur
Meðal þeirra hluta (utensilia), sem
notaðir eru við messuna, er kaleik-
urinn (calix) elztur. Frá honum er
sagt við stofnun heilagrar kvöldmál-
tíðar. Hins vegar er PATINAN (diskos,
brauðdiskur) ekki nefnd þar.
í fyrstu munu þessi áhöld hafa
verið úr sama efni og matarílát þesS
tíma, t.d. úr brenndum leir, gleri,
beini eða jafnvel tré. Þó er vitað,
að um árið 200 þekktust íburðar-
miklir kaleikar úr silfri og síðar ur
gulli, þótt gullkaleikar hafi ávallt
verið fágœtir vegna hins mikla verðs-
Á miðöldum var bannað að hafa
skál kaleiks úr öðru en gulli e^°
silfri, og skildi skálin ávallt vera
gylluð að innan, úr hvaða efni sern
hún var. Fótur kaleiks og stétt máttu
vera úr ódýrara efni, en langoftast
voru þau úr sama efni. Leyft v°r
sem undantekning að gera kaleik ur
tini, en með því skilyrði, að skáHn
vœri gylluð að innan.
Flestir kaleikar hér á landi ha a