Prestafélagsritið - 01.01.1923, Blaðsíða 162

Prestafélagsritið.
Erlendar bækur.
157
gerðist erkibiskup, hefir verið að ryðja sér til rúms í Noregi, þessarar
stefnu, sem runnin er frá kristinrétti Gratians, og heimtar algert sjálfs-
forraeði kirkjunnar í öllum hennar málum, og tekur fyrst að bóla á úti
hér, er Þorlákur helgi tekur að heimta staðaforráð af leikmönnum. Guð-
mundur góði er altekinn af þessari stefnu, innblásinn af öllum anda
hennar, og vandlætingin vegna heilagrar kirkju undirrót allra athafna hans.
Að sjálfsögðu gekk Guðmundi gott eitt til. En vandlæting hans vegna
kirkjunnar var ekki með nauðsynlegri skynsemd, og því urðu athafnir
hans útsæði margvíslegrar baráttu og blóðsúthellinga, svo sem kunnugt
er. I stað þess að vinna að því að friðurinn héldist í landinu, svo sem
gert höfðu þeir forverar hans á 12. öld, varð framkoma hans til þess að
alt landið komst í ægilegt ófriðarbál. Fyrir þeirra hluta sakir hefir Guð-
mundur góði einatt orðið fyrir þungum dómi sagnameistaranna, er lögð-
ust undir höfuð að skoða manninn sem skyldi í ljósi samtíðarinnar og
vildu í þess stað þekkja hann af einum saman ávöxtum athafna hans.
En við það hafa fram komið ærið skakkar myndir af honum og einhliða
verið dregnar fram þær hliðarnar á honum, sem athugaverðastar þóttu,
en aftur verið minna hirt um að dæma hann með hliðsjón á sérkennum
hans, bæði að því er snertir lundarfar og andlega mótun. En hér hefir
próf. Paasche gert sér hið mesta far um að ná réttu hlutfalli ljóss og
skugga, og með því gefið oss þá heildarmynd af Guðmundi Arasyni, sem
vafalítið stendur nær virkileikanum en þær myndir, sem þeir hafa gefið
oss áður sagnameistararnir Keyser, Munch, Storm og nú síðast A. Bugge. En
þetta hefir tekist því betur sem Paasche hefir til brunns að bera full-
komnari skilning á því tímabili, sem ól þennan einkennilega kirkjuhöfð-
ingja með hans mikla áhuga á sjálfstæði kirkjunnar í öllum greinum. Á
lýsingu Paasche prófessors sannfærist maður um, að Alex. Bugge tekur
alt of djúpt í árinni, er hann segir Guðmund góða verið hafa „norræna
skrípamynd margs hins bezta í fari þeirra tíma“ („et nordisk Narrebilled
af meget af det bedste i Tiden“). T. d. fær einlægnin í guðrækni Guð-
mundar ekki dulist. Þótt honum verði stundum á að beita harðneskju
gegn óvinum sínum, þá er víst, að honum hefir verið hitt miklu Ijúfara,
að biðja þeim miskunnar Guðs. Lýsing Paasche á Guðmundi biskupi er
811 á þann veg, að mönnum fær ekki dulist, að ráðríki Guðmundar,
þverlyndið og, ef vill, hégómagirnd hans eru að eins ranghverfan á eðli
hans. Hann er fyrst og fremst hugsjónamaðurinn mikli, er sefur kröfur
trúar og heilagrar kirkju ofar öllu öðru. Kenningarnafnið „góði“ er fylli-
lega réttlætandi, þegar litið er til virkilegra mannkosta hans. Vinátta hans
v*8 jafneðallyndan höfðingja og Rafn Sveinbjarnarson staðfestir það.
Guðmundur var þannig einmitt búinn ýmsum þeim mannkostum, sem
nauðsynlegir eru, til þess að geta orðið þjóðar-dýrlingur, sem hann og
varð. Hreinlífi hans, góðvilja og lítillæti er viðbrugðið, svo og örlæti
hans og hjálpfýsi við snauða menn og þá, sem bágast áttu og í minstum