Prestafélagsritið - 01.01.1923, Síða 76

PrestafélagsritiB.
71
Kristni og þjóðlíf á íslandi.
íslenzku kristni. En á bak við þá glímu stendur norræna erki-
biskupsvaldið, sem þá ef til vill hefir borið fleira í skildi en
beint andlegu yfirráðin hér á landi, þótt ekki kæmi það fram
svo á bæri fyr en síðar.
En friðurinn var nú einu sinni rofinn í landinu, og með
því var vegurinn ruddur fyrir margvíslega spillingu. Að vísu
var friðurinn orðinn ótryggur áður og tekið að bóla á deilum
milli hinna veraldlegu höfðingja. En biskupar höfðu leitt þær
hjá sér að öðru en því, að þeir reyndu að stilla til friðar.
Enda má þakka viturlegri framkomu biskupa (t. d. Þorláks
Runólfssonar, Ketils og Klængs) að ekki urðu meiri róstur
þá en urðu. Líka er siðferði tekið að spillast er dregur að
miðbiki 12. aldar. Þetta gefur Eysteini erkibiskupi fyrsta til-
efnið til íhlutunar hans um málefni íslendinga. Lætur hann
svo um mælt í bréfi til biskupa (1173), að sér hafi það til
eyrna komið, að »sumir hafi konur sínar látið og hórkonur
undir þær tekið, sumir hafi hvorartveggja innan húss með sér
og lifi svo ógæzkulífi, er alla kristna menn dregur til synda*.
En »ef biskupar vilja slík mál refsa, og draga menn frá eilífum
dauða, þá skal það fremd þykja að halda kappi við þá og
láta eigi af óráði sakast«. En þegar nú ofan á slíkt bættust
deilur milli biskupa og veraldlega valdsins, þá kunni það sízt
góðri lukku að stýra, jafnmikið kveikjuefni og fyrir var. Vafa-
laust hefir það ekki dulist þeim vitra manni Þorláki helga, hve
skaðvænlegar afleiðingarnar gætu orðið af að fylgja fast fram
hinni nýju stefnu í kirkjumálunum. Þess vegna stýrir hann
undan í tíma. Fyrir því má og ráð gera, að Brandur biskup hafi
verið sama sinnis og Þorlákur um sjálfforræði kirkjunnar, en
svo áhugasamur var hann um, að friður mætti haldast, að hann
hefir, að því er séð verður, ekki haft sig í frammi um þau
mál. En Þorláki helga var engu síður ant um að bæta sið-
ferðið í landinu en um að efla sjálfforræði kirkjunnar. Það
sýnir hið mikla »skriftaboð« hans. Og eins og hann var hinn
kröfuharðasti um alt siðferði annara, hver sem í hlut átti, svo
var hann og sjálfur í líferni sínu öllum fremri um hreinlífi.
Því sagði líka Gissur Hallsson yfir moldum hans, að svo mikið