Eimreiðin - 01.01.1924, Síða 36

32
FRUMEINDAKENNING NÚTIMANS eiMREI»iN
eins og hún var að minsta kosti langt fram eftir 19. öldinni
og eins og hún var í aðalatriðunum frá hendi Daltons
samtíðarmanna hans. Það má bæta því við, að hún gildir enn
þann dag í dag með mjög litlum breytingum, en talsverðun1
viðaukum, sem eg skal síðar minnast á.
Skoðanirnar voru þannig:
Alt, sem til er, bæði dautt og lifandi, er gert úr tiltölulega
fáum efnum, sem nefnast frumefni. Frumefnin eru samsett ur
örsmáum ögnum, sem kallast sameindir (Molekyl), en þæX
eru aftur gerðar úr tveimur eða fleiri smáögnum, sem nefnd'
ar eru frumeindir. Hvert frumefni hefir sína sérstöku frum'
eindategund. Frumeindir tveggja eða fleiri frumefna ðeta
einnig sameinast og myndað sameindir; þá fær maður þa^’
sem kallað er efnasamband. Allar sameindir í hverju efna'
sambandi eru eins. Ef tveimur eða fleiri frumefnum eða efna'
samböndum er blandað saman, fær maður efnablöndu. Undir
einhvern af þessum þremur höfuðflokkum, frumefni, efnasanv
bönd og efnablöndur, er hægt að heimfæra öll efni. Af a*'
gengum frumefnum má nefna brennistein, kolefni og Ým£a
málma, svo sem gull, silfur, járn og kopar. Af algengum efna*
samböndum vil eg nefna matarsalt, sem er gert úr tveim
frumefnum, natrium og klóri, og saltpétur, sem gerður er nr
þrem frumefnum, kalium, köfnunarefni og súrefni, enn fremur
vínanda, sem í er kolefni, súrefni og vatnsefni eða vetni. Al'
þekt efnablanda er púður, sem er blandað úr brennistemu
kolefni og saltpétri. í því eru 5 frumefni og þrenns konaf
sameindir.
Venjulega eru að eins fáar frumeindir í hverri sameind-
hvort heldur um efnasambönd eða frumeindir er að ræða-
Mörg af frumefnunum hafa að eins tvær frumeindir í sam-
eindinni. Einstöku frumefni eru þannig, að frumeindir þemra
sameinast hvorki innbyrðis né öðrum frumeindum. Þessi frum-
efni mynda engin efnasambönd, og hafa að eins frumeindm.
en engar sameindir. Til þeirra teljast ýmsar sjaldgæfar lo^'
tegundir, svo sem sólefni (helium). Allmörg lífræn efnasam-
bönd hafa mesta fjölda frumeinda í sameindinni. Sameindm 1
einni algengri feititegund hefir t. d. 173 frumeindir alls. ^ar
af eru 110 kolefnis-, 57 vatnsefnis- og 6 súrefnis-frumeindm-