Eimreiðin - 01.09.1966, Page 78

258
eimreiðin
hvernig hann snýst við því. Hér er komið að mjög merkilegu umhugs-
unarefni í sambandi við kenningar austrænnar heimspeki um „karma“,
— og skulum vér athuga það ofurlítið. Mun ekki vera alveg laust við,
að karmakenningin sé stundum misskilin, t. d. að því leyti, að hlutur
mannsins sjálfs sé í því sambandi gerður of lítill, þegar hann tekur a
móti örlögum sínum. — Réttast og hollast er að líta á málið á þessa
leið: „Karma" þitt eða örlög er ekki aðeins það, sem fyrir þig kemur,
heldur og hitt, livernig þú tekur því, hvað þú gerir úr því. — Þetta er
ævinlega tvíþætt. Góður farnaður er í því fólginn, að geta gert eitthvað
gott og jákvætt úr öllu, sem fyrir kemur. Það er eins konar andleg gulÞ
gerðarlist. — Þetta held ég, að Stóumönnum hafi verið öðrurn fremui
ljóst. Dygðina skýrgreindu þeir þannig, að hún væri fólgin í því að lifa
í samræmi við náttúruna og lögmál hennar. Þetta ber ekki að skilja svo,
að maður eigi að lúta hvötum síns lægra eðlis. Þvert á móti á maðurinn
að gera sjálfan sig óháðan slíkum hvötum, því að þær gera hann
ófrjálsan; þær nota hann, arðræna hann, ef svo mætti segja, í stað þess
að hann á að stjórna þeim og gera þær sér undirgefnar. — Maðurinn
hefur stundum vald til þess að sveigja örlögin til hlýðni við sinn eigm
vilja og allajafna til þess að mýkja sárasta brodd þeirra með því
sættast við þau og taka þeim með karlmennsku og æðruleysi. — Maðui
getur verið fátækur, en samt heiðarlegur. Hann getur orðið að luta
vilja einlivers harðstjóra; hann getur orðið að þola fangelsisvist og
aðrar þjáningar, en samt haldið reisn sinni og jafnvægi. Hann getui
gengið til móts við dauðann óttalaus og eins og andlegum fyrirmanni
sæmir. Og þannig má lengi telja.
Stóumenn boðuðu kærleika og bræðralag allra manna. Þó mátti kæi'
leikurinn að þeirra dómi ekki gera menn ófrjálsa og of háða þeim, sem
elskaðir eru. — Voru þeir yfirleitt á móti ástríðum, af skiljanlegum
ástæðum, og jafnvel kærleikurinn mátti ekki vera of ákafur eða ástríðu-
kenndur. — Af þessum ástæðum hefur Stóuspekin stundum þótt dálitið
köld, — og má vera, að liún sé dálítið svöl, en það er þá fyrst og fremst
vegna þess, að hún er ópersónuleg og algjörlega andvíg öllum mun
klökkva eða væmni.
Cleanthes frá Assos var maður nefndur. Hann er talinn eftirmaður
Zenos. Kunnur er hann fyrir sálminn, er hann orti til Zeus, og er hann
á þessa leið:
„Leið þú mig, ó, Zeus, og þið örlög,
leiðið mig