Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Page 10

2. TÚLKUN Á LAGAREGLUM UM RÖKSTUÐNING DÓMA
I forsendum dóma skal greina rökstudda niðurstöðu um sönnunaratriði og
lagaatriði eins og segir í 114. gr. laga um meðferð einkamála. Sambærileg regla
kemur fram í 135. gr. laga um meðferð opinberra mála en þar segir að í dómi
skuli m.a. greina röksemdir dómara um niðurstöðu og viðurlög og að í rök-
semdunum skuli koma skýrlega fram hvað dómari telji sannað og með hverjum
hætti. Reglumar sjálfar segja ekki til um það hvernig rökstuðningnum skuli að
öðm leyti háttað. Það þýðir hins vegar ekki að dómari geti að því frátöldu hagað
rökstuðningi að eigin vild. Þess vegna verður að leita skýringa á því hvað felist
nánar í þessum reglum.
Ýmis atriði geta haft áhrif á það hvemig þessi lagaákvæði verða túlkuð. í
fyrsta lagi verður að líta svo á að reglumar beri að skýra í samræmi við grunn-
rökin fyrir tilvist þeirra, sögulegan bakgmnn og tilganginn sem þeim er ætlað
að þjóna. í öðm lagi þarf að túlka reglumar í samræmi við önnur réttarfars-
ákvæði, m.a. þau sem fjalla um form og efni dóma og aðrar lagareglur sem
binda dómara á ákveðinn hátt í rökfærslunni eða hafa áhrif á það hvemig
reglunum verður beitt. Lagareglur mæla t.d. fyrir um það hvernig málsaðilum
beri að leggja grundvöll að dómsmáli. Verkefni dómsins er síðan að komast að
niðurstöðu. Það gerir hann með því að leysa úr ágreiningsefnum, meta sök, taka
afstöðu til þess hvað teljist sannað og dæma um kröfur á lagalegum granni.
Fyrir öllu þessu þarf dómurinn að færa rök en rökfærslunni þarf að haga með
tilliti til sakarefnisins og viðeigandi réttarreglna. í þriðja lagi geta venjur ráðið
nokkru um það hvernig rökstuðningi er hagað í dómsúrlausn. Því verða regl-
umar skýrðar í samræmi við venjur sem dómstólar hafa mótað í þessum efnum.
Loks þarf að skilgreina hugtök, sem koma fram í lagatextanum, svo sem rök-
studd niðurstaða og röksemdir dómara en það verður að nokkm leyti gert
með tilvísun til hugtaka og aðferða rökfræðinnar.
Hér er einnig rétt að hafa í huga að margt annað en lagareglur, venjur og lög-
mál rökfræðinnar getur haft áhrif á það hvernig dóntari rökstyður niðurstöðu í
dómsmáli. Má þar t.d. nefna almenn viðhorf til dómstóla og væntingar sem til
þeirra eru gerðar vegna stöðu þeirra í stjómskipaninni eða af öðrum ástæðum.
Þannig geta aðstæður í þjóðfélaginu, tíðarandinn og þjóðfélagsþróunin haft
áhrif á það hvernig dómari hagar rökstuðningi.
Eigin viðhorf dómara geta að nokkru haft áhrif á aðferðir eða leiðir sem
dómari velur í rökstuðningi fyrir dómsniðurstöðu. Athuganir á dómum leiða
þetta stundum í ljós.
í erindi Ármanns Snævarr, sem hann nefnir Dómar og aldarfar og birt er í Úlfljóti, 3.-
4. tbl. 1982, segir á bls. 109 að dómar séu hugverk og þeir beri höfundum að sínu leyti
vitni. Dómar fari eigi aðeins með reifun á sakarefninu heldur geymi þeir og ályktanir
dómara og efnislegar ákvarðanir á lagagrunni, eins og hann horfi við dómara. Dóm-
arnir leiði sitthvað í ljós, ef gaumgæfðir eru, um menntun dómaranna, reynslu, þjálfun,
uppeldi og félagslegt baksvið. Þeir geft innsýn í hugarheim þeirra, hugarstefnur, lífs-
viðhorf og næmleika fyrir mannlegum eigindum og ekki síst mennskum breiskleika.
176