Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Blaðsíða 11

Dómur geti gefíð vísbendingu um skapferli dómarans, hvort hann sé djarfur eða varkár,
hvort hann fylgi fremur troðinni slóð eða marki ný spor, hvort hann leggi fremur rækt
við formhlið mála en efnishlið o.s.ffv. Þama grípi þó menntun og starfsþjálfun svo
mjög inn í málið að næsta samslungið sé. Síðan vitnar höfundur til franskra heimspeki-
fræða um að „dómarar [séu] munnur laganna" og segir að rétt sé að lögin veiti dómur-
unum stundum ærið takmarkað svigrúm til frjálsra úrlausna, en setningin feli í sér al-
hæfíngu og ætli dómaranum almennt minni hlut en efni standi til.
Réttarreglur og önnur atriði standa þó að ýmsu leyti í vegi fyrir því að dómari
ráði hvernig hann hagar rökstuðningi. Auk þeirra atriða sem hér að framan hafa
verið nefnd verður rökstuðningur dómara að vera í samræmi við reglur um
óhlutdrægni og sjálfstæði dómstóla. í reglunni um að dómari sé óháður felst
fyrst og fremst að hann sé sjálfstæður gagnvart stjómvöldum. Reglan um sjálf-
stæði dómstóla þýðir hins vegar ekki að dómari láti einstaklingsbundin sjón-
armið ráða mati á því hvemig hann leysir úr málinu. Þetta leiðir af reglunni um
óhlutdrægni en í henni felst að matið verði að vera byggt á almennum viðmið-
unum en ekki einstaklingsbundnum.
Samkvæmt framangreindu þurfa dómstólar margs að gæta við túlkun á laga-
reglum um rökstuðning dómsúrlausna.
2.1 Hlutverk dómstóla og tilgangur rökstuðnings
Dómendur fara með dómsvaldið eins og segir í 2. gr. stjómarskrár lýðveldisins
íslands nr. 33/1944. Dómstólar skera úr réttarágreiningi samkvæmt því sem gert er
ráð fyrir í 1. mgr. 24. gr. laga um meðferð einkamála og í samræmi við aðrar rétt-
arfarsreglur. Dómstólar ákveða refsingar og önnur viðurlög eftir því sem fyrir er
mælt í lögum, sbr. 1. og 4. gr. laga um meðferð opinberra mála. Dómstólar fara
einnig með það hlutverk að skera úr öllum ágreiningi um embættistakmörk yftr-
valda samkvæmt 60. gr. stjómarskrárinnar en það gera þeir eftir almennum reglum.
Samkvæmt 1. mgr. 70. gr. stjómarskrárinnar, sbr. 1. mgr. 8. gr. stjómskip-
unarlaga nr. 97/1995, og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr.
62/1994, eiga dómstólar að vera óháðir og óhlutdrægir. í úrlausnum sínum
mega dómarar einungis fara eftir lögum, sbr. 61. gr. stjórnarskrárinnar.
Meginreglan er sú að þinghöld eru háð í heyrenda hljóði samkvæmt 1. mgr.
70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 1. mgr. 8. gr. stjómskipunarlaga nr. 97/1995, 1.
mgr. 8. gr. laga um meðferð opinberra mála og 1. mgr. 8. gr. laga um meðferð
einkamála, nema í sérstökum lögbundnum undantekningartilfellum en reglur
um það eru í réttarfarslögum. í greinargerð með fmmvarpi til framangreindra
stjómskipunarlaga kemur fram að markmið reglunnar sé að veita borgumnum
rétt til að fylgjast með því hvort dómarar starfi í raun eftir lögunum, en það sé
ekki unnt ef leynd hvíli yfir því sem fram fari í dómsölum. Reglunni sé þannig
öðmm þræði ætlað að veita dómendum aðhald í störfum sínum þegar þeir kveði
á um réttindi og skyldur borgaranna.7
7 Alþingistíðindi 1994-1995 A, þskj. 389, bls. 2098.
177