Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Side 30

ar öðrum, svo sem stjórnarskrárákvæði almennum lögum og lög framar reglugerð-
um. Aðrar réttarheimildir verði einar lagðar til grundvallar úrlausn mála svo sem sett
lög til að ákvarða refsingu. Annars séu hendur dómstóla og annarra úrlausnaraðila
tiltölulega óbundnar.
Rökstuðningur dómara fyrir hinni lögfræðilegu úrlausn virðist sjaldan
vandantál hér á landi enda hafa íslenskir embættisdómarar nrenntun sem miðar
að því að gera þeim fært að beita réttarreglum við úrlausnir lögfræðilegra
ágreiningsefna.55 Verður ekki farið nánar út í skilgreiningar á því í þessu sam-
hengi en í 3. kafla hér á eftir, einkum liðum 3.1, 3.2 og 3.3, verður lýst aðferð-
um sem beitt er við rökstuðning niðurstöðu í dómsmáli. Það mun varpa nánara
Ijósi á það sem hér um ræðir.
2.3 Venjur
Venjur hljóta að ráða miklu um það hvemig rökstuðningi beri að haga í dómi.
Þetta leiðir af því að í réttarfarslögum er gert ráð fyrir að form og efni dóms fari
eftir eðli og umfangi málsins svo og þeirri framkvæmd sem dómstólar beiti í
dómasamningu. I greinargerð með frumvarpi til laga um meðferð einkamála í
héraði, sem varð að lögum nr. 85/1936, segir að í réttarfarslögum verði aðeins
höfuðreglumar um efni dóma og form gefnar. Framkvæmdin og eðli hvers máls
skapi þær framvegis framar en löggjöfin, eins og verið hafi fram að því.56
Þessar viðmiðanir eru óbreyttar í núgildandi lögum um meðferð einkamála nr.
91/1991. Sömu sjónarmið eiga við um form og efni dóma í opinberum málum.
Dómasamning fer samkvæmt þessu eftir venju og því hvers eðlis málið er
sem lagt er fyrir dóminn. Sama á því við um rökstuðning en í réttarfarslögum
eru ekki bein fyrirmæli um hvemig eigi að haga honum. Hann fer að verulegu
leyti eftir því hvernig málið er vaxið og eftir venjum sem mótaðar hafa verið í
55 Sem dæmi um slík vandamál má þó nefna röksemdir í Hæstaréttardómi 1990, bls. 2, sem hafa
vakið spurningar um beitingu réttarheimilda og fjallað er um í Tímariti lögfræðinga: „Alþjóðlegir
mannréttindasáttmálar og íslenskur landsréttur" eftir Ragnar Aðalsteinsson í 1. hefti 1990, bls. 3-
27; „Réttarheimildir og lagatúlkun“ eftir ritstjórana Friðgeir Björnsson og Steingrím Gaut Krist-
jánsson í 3. hefti 1990, bls. 129-132 og „Kenningar og raunveruleiki" eftir Jón Steinar Gunn-
laugsson í 4. hefti 1991, bls. 242-244. Jón Steinar bendir á í bókinni Deilt á dómarana að rökin fyrir
niðurstöðu vanti í Hæstaréttardómum sem hann tilgreinir. I grein hans „Dómarar og opinber gagn-
rýni“ í Tímariti lögfræðinga, 2. hefti 1992, bls. 137 bendir hann m.a. á að sumar dómsniðurstöður
Hæstaréttar „virtust helgast af einhvers konar persónulegum eða hálfpólitískum skoðunum dómar-
anna án þess að eiga mikið skylt við lögfræði". 1 greininni „Lausung í lagaframkvæmd" eftir sama
höfund í sama riti, 2. hefti 2000, er á bls. 146-147 fjallað um dóm Hæstaréttar frá 16. desember
1999. A bls. 147 segir að í raun og veru feli dómurinn í sér „fráhvarf frá hefðbundnum aðferðum
við meðferð réttarheimilda án þess að nokkur viðhlítandi skýring sé gefin á forsendum fyrir því
háttalagi". Höfundur nefnir aðrar úrlausnir í dómum Hæstaréttar sem hann telur á bls. 149 að sýni
„að nokkurrar lausungar sé tekið að gæta við meðferð réttarheimilda í lagaframkvæmd á Islandi".
56 Alþingistíðindi 1935 A, þskj. 448, bls. 978.
196