Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Page 32

Þrátt fyrir framangreint hefur dómari ákveðið svigrúm til að haga rökfærsl-
um samkvæmt eigin verklagi enda er ekki alltaf við einhlítar viðmiðanir að
styðjast í þessum efnum. Það er m.a. vegna þess að góðan rökstuðning má út-
færa á ýmsan máta.60
2.4 Rök, rökfræði og rökstuðningur
Þær kröfur eru gerðar í lögum að dómari beiti röksemdum við dómasamn-
ingu og að hann styðji niðurstöður sínar rökum. Við ákvörðun á innihaldi
lagareglnanna um rökstuðning dómara þarf því að skilgreina hvað felist í þess-
um hugtökum. Þau geta hins vegar verið vandskýrð í því samhengi sem hér um
ræðir.
Ymsar aðferðir og skilgreiningar rökfræðinnar hafa þýðingu þegar beitt er
rökfærslu í dómsúrlausnum. Gagnlegt getur t.d. verið að greina hvað einkennir
góðan rökstuðning og hver munurinn er á réttri rökfærslu og rangri. Lagaregl-
urnar, sem hér um ræðir, ná þó til fleiri atriða en þeirra sem rökfræði fæst við.
Rökfræðin veitir því ekki svör við öllum spurningum í þessu sambandi.
Þegar sagt er að niðurstaða eigi að vera rökstudd er átt við að færa þurfi rök
fyrir niðurstöðunni. Það þýðir fyrst og fremst að röksemdimar eiga að koma
fram í úrlausninni þannig að af henni sjáist hver rök hafi leitt til niðurstöð-
unnar.61 Röksemdirnar eiga því að sýna hvers vegna komist er að tiltekinni
niðurstöðu, þ.e. hverjar ástæður eru fyrir því að sú niðurstaða var fengin.
Rökfærsla felst í því að telja upp eða benda á ýmis atriði eða staðhæfingar, sem taldar
eru sannar eða líklegar, og sýna fram á, að þessar staðhæfingar renni stoðum undir
það, sem rökstyðja á, þ.e. geri það sennilegt eða öruggt.
I rökfærslu er það, sem rökstutt er, kallað niðurstaða, og þær staðhæfingar, sem
notaðar eru til þess að rökstyðja það. eru kallaðar forsendur þessarar niðurstöðu og
rökfærslu.62
Af þessu sést að beita þarf rökfærslu þegar niðurstaða á að vera rökstudd.
Rökstuðningur þarf að vera rétt upp byggður. Þannig þurfa forsendur álykt-
ana að koma fram og rökleiðslan þarf að sýna hver tengslin eru ntilli forsendna,
ályktana og niðurstöðu. Um það segir m.a. í Rökfræði og gagnrýn hugsun eftir
Erlend Jónsson að rökfærslur felist alltaf í tengslum einna eða fleiri setninga,
forsendna og niðurstöðu, þar sem forsendurnar styðji niðurstöðuna. Til þess að
um sé að ræða rök eða rökfærslu verði að vera ályktað, ein fullyrðing sé dregin
60 Sjá t.d. Bernhard Goniard: Civilprocessen, bls. 487, þar sem þetta kemur fram. Þetta sést
einnig af dómum.
61 „Orðið rök merkir upphaflega upphaf, uppruna eða orsök einhvers (sbr. sögnina rekja (til
einhvers)). Síðar fær það einnig merkinguna ástæða eða það sem sýnir eitthvað eða rennir stoðum
undir það“. Erlendur Jónsson: Rökfræði og gagnrýn hugsun, bls. 39.
62 Erlendur Jónsson: Vísindaheimspeki, bls. 47.
198