Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Side 53

4. HELSTU NIÐURSTÖÐUR OG ÁLYKTANIR
Gera verður ráð fyrir að til þess sé ætlast að niðurstaða dómara sé studd hald-
bærum og traustum rökum. Það er eðlilegt þegar þess er gætt að úrlausnir dóm-
stóla varða miklu. Þær eru endanlegar og þeim ber að hlýða. Þær snúast oft um
mikilvæga og dýrmæta hagsmuni, almannahagsmuni og einkahagsmuni. Þess
vegna varða þær alla. Hugmyndir um að það sé fyrir neðan virðingu dómstóla
að gera þær kröfur til þeirra að þeir styðji niðurstöður sínar rökum heyra sög-
unni til.
Dómari þarf margs að gæta þegar hann færir rök fyrir niðurstöðu í dómsmáli.
Hann þarf að samræma mörg ólík atriði og hann þarf að hafa trausta heildar-
yfirsýn yfir það sem skiptir máli fyrir úrlausnina. Meta þarf einstaka þætti en
jafnframt er heildarmat á málinu nauðsynlegt. Röksemdir þarf að velja af ná-
kvæmni. Auk lagalegrar þekkingar þarf dómari því að hafa góða dómgreind og
innsæi til þess að vera fær um að styðja niðurstöðu í dómsmáli sannfærandi
rökum. Einnig er honum ákveðin þjálfun. kunnátta og leikni nauðsynleg. í flest-
um tilfellum tekst dómara að virða öll helstu grundvallarlögmál sem fara þarf
eftir í rökfærslum. Eftirfarandi atriði er bent á til áréttingar og umhugsunar.
Nauðsynlegt er að málsaðilar leggi grundvöll að dómsmáli samkvæmt fyrir-
mælum í réttarfarslögum. Markmiðið með þeim lagareglum er að unnt verði að
reka málið í samræmi við aðrar réttarfarsreglur og að dómara verði fært að rök-
styðja niðurstöðuna. Rökstuðningur dómara er að þessu leyti óhjákvæmilega
háður framlagi málsaðila. Það þýðir hins vegar ekki að málsaðilar geti teflt fram
sundurlausum og óskilgreindum atriðum í þeirri von að dómari vinni úr þeirri
framsetningu fyrir þá. Mikilvægt er að aðilar hafi þetta í huga við málatilbún-
aðinn.
Röksemdir dómara þurfa að vera skiljanlegar en ef þær eru það ekki þjóna
þær ekki tilgangi sínum. Dómarar verða því að vera á varðbergi gegn óljósum
röksemdum. Miða verður við að rökfærslan sé almennt skiljanleg. Oljóst orða-
lag og framsetning leiðir oftast til þess að rökstuðningur verður ekki nægilega
markviss. Slíkar úrlausnir dómstóla eru til þess fallnar að skapa tortryggni í
garð þeirra, sérstaklega ef ekki er ljóst hvað hefur leitt til niðurstöðunnar eða
hefur haft áhrif á það hver úrslit málsins urðu.
Stundum er erfitt að greina hvenær tilvik eru sambærileg en það þarf að gera
til þess að unnt verði að tryggja samræmi í úrlausnum dómstóla. Því verður að
haga röksemdum í dómi þannig að fram komi úr hverju hefur verið leyst og
hvað hefur verið lagt til grundvallar við úrlausn málsins.
Við sönnunarmat geta komið fram erfiðleikar við að ákveða hvort fram hafi
komið sönnun sem ekki verði vefengd með skynsamlegum rökunt. Dómarinn
þarf að vera óhlutdrægur við matið þannig að það verði í samræmi við þá þekk-
ingu sem er fyrir hendi á hverjum tíma. Þótt dómarinn meti sjálfur hver niður-
staðan verður um sönnun þýðir það ekki að hann geti miðað matið við einstakl-
ingsbundin viðhorf. Óhlutdrægni felst í því að hann láti ekki persónulega af-
stöðu ráða niðurstöðu sinni í sönnunarmati. Þetta þarf hann að bera skynbragð
219