Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 49

Orðrœðan um frelsið
47
vissulega mikilvæg fyrir félagslegt frelsi, en einnig mætti sýna fram á
nauðsyn frjálsrar rökræðu fyrir lýðfrelsi og lýðræði. Samræðan er
eiginlegur mannlegur samskiptaháttur vegna þess að hún einkennist af
rökum og sanngjörnum skoðanaskiptum en ekki valdbeitingu. Þetta er
nátengt hugmyndinni um lýöræði sem stjóm skynsamlegrar sam-
ræðu.29 Gagnlegt er að líta á hina sögulegu baráttu fyrir félagslegu
frelsi sem kröfur fólks um þátttöku í þessari samræðu. Svo tekið sé
nýlegt dæmi af verkföllunum í skipasmíðastöðvunum í Gdansk:
„Verkafólkið er í raun að segja þetta: Við viljum vera með í ráðum,
við viljum rökræða, við viljum að rödd okkar heyrist á opinberum
vettvangi, og við viljum geta tekið ákvarðanir um pólitíska stefnu
lands okkar.“30 Þetta er krafa um að rætt sé um innviði og markmið
samfélagsins, og að samræðumar mótist af réttindum einstaklingsins.
En hvemig getur þetta dæmi varpað ljósi á aðstæður okkar í vest-
rænum lýðræðisríkjum þar sem einstaklingsréttindi em þegar orðin að
vemleika og mörg þeirra félagslegu markmiða sem pólsku verkamenn-
irnir beq'ast fyrir hafa náðst? Það minnir okkur á þá staðreynd að
félagslegt frelsi byggir á þátttöku í því að móta menningu okkar og
samfélag, og að frelsun undan pólitískri og efnahagslegri kúgun er
engin trygging fyrir slfkri þátttöku. Svo virðist sem viö höfum vanist
þeirri hugmynd að lýðræðið sé tryggt með ákveðnum borgaralegum
réttindum sem frelsa okkur undan stjómmálakúgun, ásamt velferðar-
kerfmu sem frelsar fólk undan fátækt og annarri eymd. Við höfum
tilhneigingu til þess að líta á stjómmálin sem afmarkaða starfsemi til
þess að auðvelda okkur að fullnægja þörfum okkar, sem tæki til að
þjóna neyslu einstaklinganna jafnt sem samfélagsins.31 Okkur hættir
þannig til að horfa framhjá meginmarkmiði lýðræðislegrar stjómskip-
unar sem er myndun sameiginlegs vilja í skynsamlegri rökræðu. Þetta
lögmál lýðræðisins skýrir hin hefðbundnu frelsisréttindi til þess að tjá
29 Sbr. D.D. Raphael, Problems of Political Philosophy (London:
Macmillan 1970), s. 150.
30 Ronald Beiner, „Action, Natality and Citizenship: Hannah Arendt's
Concept of Freedom", Conceptions of Liberty in Political Philo-
sophy, ritstj. Zbigniew Pelczynski og John Gray (London: The
Athlone Press 1984), s. 369. Hér er vísað til aðgerða verkalýðs-
samtakanna „Samstöðu" sem áttu stóran átt í að umskapa pólskt
samfélag á 9. áratugnum.
31 Sjá sama rit s. 366.