Hugur - 01.01.1997, Page 79

HUGUR
Samrœðusidfræði Jiirgens Habermas
77
Þessi (þröngi) skilningur á siðferði hefur sætt harðri gagnrýni úr
ýmsum áttum.93 Svokallaðir samfélagssinnar (sem aðhyllast siðfræði í
anda Aristótelesar eða Hegels) hafa t.a.m. dregið í efa að hægt sé að
gera skarpan greinarmun á „réttlæti" og „hinu góða“ og bent á að það
sé jafnvel ekki eftirsóknarvert heldur.94 Femínistar hafa aftur á móti
vakið athygli á því að þessi greinarmunur haldist í hendur við hina
klassísku skiptingu milli opinbers lífs og einkalífs á grundvelli nei-
kvæðra frelsisréttinda sem sé vafasöm.95 Habermas tekur undir þá
gagnrýni samfélagssinna að ekki verði gerð viðhlítandi grein fyrir
réttlæti án þess að hið góða sé líka haft í huga - við getum m.ö.o. ekki
fjallað um einstaklingsbundin réttindi nema hugað sé að því félagslega
samhengi sem er nauðsynlegt til þess að viðhalda „samstöðu.“ Á hinn
bóginn er Habermas þeirrar skoðunar, eins og Rawls og fleiri, að
einhver greinarmunur á réttlæti og hinu góða sé nauðsynlegur í frjáls-
lyndum þjóðfélögum þar sem hugmyndir fólks um hið góða eru jafn
mismunandi og raun ber vitni. Kenning um (opinbert) siðferði sem
beinir fyrst og fremst sjónum að þeim grundvallarreglum sem stýra
samlífi okkar má því ekki ganga út frá tiltekinni hugmynd um hið
93 Undanfarin ár hefur spumingin um það hvert sé umfang eða svið siðferðis verið
talsvert hitamál í umræðum meðal siðfræðinga. Er rétt að takmarka „siðferðis-
hugtakið" við ágreining sem rís vegna yfirgangs eða brota á réttindum sem kalla á
hlutlausa úrlausn eða á það jafnframt að taka til allra þeirra mála sem varða tilvist-
arvanda fólks, þar sem gera þarf upp á milli mismunandi gæða? Þessi deila er
öðrum þræði merkingarfræðileg: Það er vel hugsanlegt, a.m.k. í grundvallar-
atriðum, að binda „siðferðishugtakið" við tiltekin siðferðisfyrirbæri án þess að slíkt
hafi nauðsynlega áhrif á það hvemig önnur siðferðileg úrlausnarefni em með-
höndluð. Á hinn bóginn er deilan líka efnisleg: Hún snýst um það hvort hægt sé að
leiða a.mJc. sum (siðferðileg) ágreiningsmál til lykta skynsamlega og óhlutdrægt
með hag allra fyrir augum, eða hvort siðferðisfyrirbæri séu svo háð einstaklings-
bundnu vali og hugmyndum um hið góða líf að slíkur skilningur á siðferði verði
óhjákvæmilega tortryggilegur. Greinargott yfirlit yfir þessa deilu frá sjónarmiði
siðferðissálfræði er að frnna í T. Wren, ritstj., The Moral Domain: Essays in the
Ongoing Debate between Philosophy and the Social Sciences (Cambridge, Mass.:
MIT Press, 1990).
94 C. Taylor t.a.m. tekur undir það sjónarmið Hegels að ekki sé hægt að skilja að
spumingar um réttlæti og spumingar um hið góða líf í nýlegri grein. Sjá „Language
and Society,“ í A. Honneth og H. Joas, ritstj., Communicative Action: Essays on
Jiirgen Habermas's „Theory of Communicative Action,“ þýð. J. Bains og D. L.
Jones (Cambridge: Polity Press, 1991), s. 23-35.
95 Sjá athyglisverða umfjöllun um þetta hjá Sigríði Þorgeirsdóttur í „Frelsi, samfélag
og fjölskylda “