Tímarit um uppeldi og menntamál - 01.01.1888, Blaðsíða 29

29
ið. Eigi er þess að vænta, að almenningi baíi liðið vel
undir pessum ósköputn, og ekki getur uppeldið hafa
verið gott alstaðar eða liollt; en bin gamla menntun
var pó eigi upprætt allt í einu; mörg stór beimili voru
enn pá á 14. og 15. öldinni og voldugar ættir rjeðu pá
lijer miklu og áttu mikinn auð, ýms bíbýlaprýði og
vausn var við lieimili pessi og talsverð menntun. Ilin-
ar götnlu sögur gejundust enn í minni margra og bafa
sjálfsagt verið sagðar á vetrarkvöldunum. í klaustrun-
uut afskrifuðu munkarnir bin gömlu rit, og keundu
ungum mönnum. Hinir lægri klerkar hjeldu enn pá
tryggð við alpýðuna og voru vinir bennar og einustu
i'áðgjafar. En inenntuninni linignaði pó allt af smátt
°g smátt og mánndóminum með, einkum pó eptir
Svartadauðá; samt varð klerkastjettin aldroi eins spillt
hjer og bún var pá í öðrum löndum; bið rómverska
vnld náði bingað eigi eins vel, klérkarnir lifðu bjer
tvæntir, en hlýddu aldrei pví páfaboði, að lifa ókvænt-
lr- Stefán biskup í Skálbolti, sem lifði um og eptir
1500, varaði menn við að kaupa syndalausnarbrjef
páfans; var bann pó gamall maður og katólskur í búð
°g bár; bann hjeit skóla í Skálholti og kenndi sjálfur.
Jón biskup Arason ljet ílytja liingað út prentsmiðju á
sinum síðustu árum, pegar stjettarbræður bans í öðrum
lönduni bannfærðu bana og sögðu að bún væri frá
djöflinum. Nokkuð lijelzt eptir af gömlum manndómi
lijá alpýðunni. Fáir mundu á peim tíma liafa ráðizt í
anuað eins stórvirki, eins og bændur bjer, pegar peir
flvápu Jón biskup Geirriksson, og opt máttu höfuðs-
menn gjalda höfuð sitt fyrir ójöfnuð sinn, og hvar
uiunu dæmi til pess, að bændur og búpegnar hali gert
samtök á móti klerkavaldinu, eius og bændur lijer
gerðu í Leiðarhólmi árið 1513?
Við siðaskiptin kom mikil breyting á allt á íslandi
L