Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Qupperneq 138

136 Margrét Jónsdóttir
(10) lýsingarháttur þátíðar -*> þátíð -» nútíð
Enger (1998:123-124) ræðir líka um hið gagnstæða, þ.e. þegar veikar
sagnir verða sterkar. Hann segir heimildir úr norsku litlar en segir þó
að nútíðin breytist yfirleitt síðust. Ekkert sé þó algilt í þessum efnum
því að dæmi séu um að lýsingarháttur þátíðar hafi orðið sterkur án
þess þó að önnur form hafí breyst. Til hliðsjónar má nefna dæmi úr
íslensku en það er breytingin sem varð á lýsingarhætti þátíðar y'u-sagna
og hófst um 1300, sbr. Jón Hilmar Jónsson 1979:54. Breytingin er í
því fólgin að fjöldi umræddra sagna fékk að hluta til sterkt beygðan
lýsingarhátt. Skýringarinnar leitar Jón Hilmar (1979:62-63) í áhrifúm
sterkra sagna sjötta flokks, einkum lýsingarháttar þátiðar en líka nú-
tíðar. En eins og kunnugt er hefur þátíðin ekki breyst.
En skv. ofansögðu væru meiri líkur til þess sögnin breyttist íyrr í
þátíð en nútíð. Sé íslenskan skoðuð í þessu ljósi þá gæti sögnin kvíða,
sem minnst var á í inngangi, verið dæmi um þetta þar sem hún er
ennþá veik í nútíð. Það styður málið að í íslensku er þátíð mörkuð en
nútíð ómörkuð. Skv. því er þátíðin líklegri til breytinga en nútíðin.25
Fróðlegt er að skoða hugmyndir Leira (1992:24) um norsku, sbr.
líka Enger 1998:123, í ljósi þess sem fram kemur í (10). Leira segir að
þegar nýjar veikar sagnir séu myndaðar með afleiðslu af samsettu orði
þá sé lýsingarhátturinn fýrsta sagnformið en nafnhátturinn og pers-
ónuformin komi síðar; fallhættir koma því á undan persónuháttum
Vitnað er til Kiparskys (1982:213) um svipaða leið í nútímaensku.
Sé þeim viðmiðunum beitt sem lýst var í (10) og skv. þeim stað-
reyndum sem íyrir liggja þá er forvitnilegt að skoða sögnina niðurhala
í ljósi hugmynda Leira (1992:24). Það vekur strax athygli hve mörg
dæmi eru um orðmyndina niðurhal; þau skipta þúsundum. Orðmyndin
gefur nafnorð til kynna. Um niðurhalið eru mun fleiri dæmi en um
niðurhalað.26 En á móti kemur að fyrri myndin er tvíræð. Annars
vegar getur hún verið lýsingarháttur í hvorugkyni, hins vegar nafnorð
25 Venás (1967:32) segir hins vegar að í norsku hafi sterka beygingin hjá lika/like
fyrst komið upp í nútíð enda sé nútíðin miklu útbreiddari en þátíðin.
26 5. febrúar 2008 voru dæmi um niðurhalið 955 en um niðurhalað 612 en um
niðurhalið sjá neðanmálsgrein 22.