Íslenskt mál og almenn málfræði


Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Side 182

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Side 182
180 Ritdómar færsluna hefði gjaman mátt endurtaka hér. í bókinni er gerð grein fyrir útbreiðslu og síðan hvarfí flámælis á íslandi samkvæmt síðari tíma rannsóknum og vikið að félags- legri útbreiðslu þess. Rannsóknir Bjöms Guðfinnssonar beindust einungis að land- fræðilegri útbreiðslu, ekki að tengslum þess við félagslega þætti (starf, menntun, kyn o.s.frv.) enda vom félagsmálffæðilegar rannsóknir ekki komnar til sögunnar í hans tíð. Eigi að síður er ljóst af ummælum um flámælisframburð að hann þótti ófínn og óæskilegur og unnið var skipulega að útrýmingu hans með tilstyrk opinberra aðila, t.d. í skólum. BA bendir líka á þá athyglisverðu staðreynd að þéttbýlismyndun hafí verið talsverð á flámælissvæðunum — þar hafí verið útgerðarstaðir sem drógu til sín fólk, a.m.k. á vertíðum (þótt það eigi tæplega við um Norðvesturland) — en ffarn eftir 20. öld þótti þéttbýli vera gróðrarstía fyrir óæskilega hegðun og spillingu af ýmsu tagi og það kynni að hafa stuðlað að neikvæðu viðhorfi til flámælis. Þótt Bjöm og sam- verkamenn hans hafí ekki sjálfir kannað félagslega þætti þá vitnar BA til óútgefinna rannsókna Gísla Pálssonar á gögnum hans sem benda til þess að tengsl hafi verið á milli efnahagslegrar stöðu og flámælisframburðar um 1940 og til niðurstaðna Þór- unnar Blöndal í BA-ritgerð hennar frá 1985 sem benda til fylgni milli þjóðfélagsstöðu og flámælis hjá bömum í RÍN-gögnunum. í vesturíslensku breiddist flámælisfram- burður út. Þótt Vestur-íslendingar þekki til viðhorfs fólks til flámælis á íslandi virð- ist það ekki vera yfirfært á vesturíslensku á sama hátt. BA rekur það m.a. til stöðu málsins í samfélaginu. Málhafar em allir tvítyngdir og vesturíslenska er fyrst og ffemst heimilismál, notað í þröngum hópi fjölskyldu, vina og nágranna, og hún hefur lítil áhrif á félagsstöðu fólks og framgang þess í samfélaginu. Félagslegur þrýstingur, sem oft vinnur gegn tiltekinni málnotkun, t.d. málafbrigðum eins og flámæli sem talin eru óæskileg eða ófín, er því takmarkaður en auk þess kann flámæli að hafa fengið sér- staka stöðu sem sameiningartákn meðal Vestur-íslendinga því það er sérkenni sem greinir þeirra íslensku frá íslensku eins og hún er töluð á Islandi. Talsvert er fjallað um eðli breytingarinnar, einkum það hvort hún leiðir til algjörs samfalls hljóða (þ.e.a.s. paranna i og e, u og ö) og þar með fækkunar hljóðkerfislegra eininga eða hvort samfallið sé einungis hljóðfræðilegt yfirborðsfyrirbæri (apparent vowel mergers) — e.k. ruglingur sem felur þó ekki í sér að málnotendur hætti alveg að gera greinarmun á orðum eins og skyr og sker,flugur ogflögur. Mikilvægt atriði i þessu sambandi er að breyting sem felur í sér raunverulegt samfall hljóða er óaftur- kræf— hún getur ekki gengið til baka og ekki er hægt að snúa henni við eftir að hún er um garð gengin. BA skoðar flámæli, eðli þess og þróun, frá þessu sjónarhorni og vísar til rannsókna ýmissa fræðimanna sem hafa athugað sérhljóðasamfall í enskum mállýskum. Hún staldrar einkum við muninn á lækkun hljóðanna [i] og [y] annars vegar og hækkun hljóðanna [e] og [œ] hins vegar og bendir á að hljóðkerfislegar afleiðingar breytinganna séu mismiklar eftir hljóðum, það sé í raun einungis lækkun á /'-hljóðinu sem útrými aðgreinandi þætti í hljóðkerfinu („tense/lax“ sem greinir [i] frá [i]). Einnig vísar hún til mismikillar útbreiðslu og tíðni breytingarinnar eftir hljóðum og bendir á að lækkun nálægu hljóðanna hafi bæði verið talsvert útbreiddan og algengari í íslensku en breytingin á miðmæltu hljóðunum samkvæmt niðurstöðum rannsókna. Loks bendir hún á að merki um hækkun miðmæltu hljóðanna hafi komið
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196
Side 197
Side 198
Side 199
Side 200
Side 201
Side 202
Side 203
Side 204
Side 205
Side 206
Side 207
Side 208
Side 209
Side 210
Side 211
Side 212
Side 213
Side 214
Side 215
Side 216
Side 217
Side 218
Side 219
Side 220
Side 221
Side 222
Side 223
Side 224
Side 225
Side 226
Side 227
Side 228

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.