Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Blaðsíða 182

180
Ritdómar
færsluna hefði gjaman mátt endurtaka hér. í bókinni er gerð grein fyrir útbreiðslu og
síðan hvarfí flámælis á íslandi samkvæmt síðari tíma rannsóknum og vikið að félags-
legri útbreiðslu þess. Rannsóknir Bjöms Guðfinnssonar beindust einungis að land-
fræðilegri útbreiðslu, ekki að tengslum þess við félagslega þætti (starf, menntun, kyn
o.s.frv.) enda vom félagsmálffæðilegar rannsóknir ekki komnar til sögunnar í hans
tíð. Eigi að síður er ljóst af ummælum um flámælisframburð að hann þótti ófínn og
óæskilegur og unnið var skipulega að útrýmingu hans með tilstyrk opinberra aðila,
t.d. í skólum. BA bendir líka á þá athyglisverðu staðreynd að þéttbýlismyndun hafí
verið talsverð á flámælissvæðunum — þar hafí verið útgerðarstaðir sem drógu til sín
fólk, a.m.k. á vertíðum (þótt það eigi tæplega við um Norðvesturland) — en ffarn eftir
20. öld þótti þéttbýli vera gróðrarstía fyrir óæskilega hegðun og spillingu af ýmsu tagi
og það kynni að hafa stuðlað að neikvæðu viðhorfi til flámælis. Þótt Bjöm og sam-
verkamenn hans hafí ekki sjálfir kannað félagslega þætti þá vitnar BA til óútgefinna
rannsókna Gísla Pálssonar á gögnum hans sem benda til þess að tengsl hafi verið á
milli efnahagslegrar stöðu og flámælisframburðar um 1940 og til niðurstaðna Þór-
unnar Blöndal í BA-ritgerð hennar frá 1985 sem benda til fylgni milli þjóðfélagsstöðu
og flámælis hjá bömum í RÍN-gögnunum. í vesturíslensku breiddist flámælisfram-
burður út. Þótt Vestur-íslendingar þekki til viðhorfs fólks til flámælis á íslandi virð-
ist það ekki vera yfirfært á vesturíslensku á sama hátt. BA rekur það m.a. til stöðu
málsins í samfélaginu. Málhafar em allir tvítyngdir og vesturíslenska er fyrst og ffemst
heimilismál, notað í þröngum hópi fjölskyldu, vina og nágranna, og hún hefur lítil
áhrif á félagsstöðu fólks og framgang þess í samfélaginu. Félagslegur þrýstingur, sem
oft vinnur gegn tiltekinni málnotkun, t.d. málafbrigðum eins og flámæli sem talin eru
óæskileg eða ófín, er því takmarkaður en auk þess kann flámæli að hafa fengið sér-
staka stöðu sem sameiningartákn meðal Vestur-íslendinga því það er sérkenni sem
greinir þeirra íslensku frá íslensku eins og hún er töluð á Islandi.
Talsvert er fjallað um eðli breytingarinnar, einkum það hvort hún leiðir til algjörs
samfalls hljóða (þ.e.a.s. paranna i og e, u og ö) og þar með fækkunar hljóðkerfislegra
eininga eða hvort samfallið sé einungis hljóðfræðilegt yfirborðsfyrirbæri (apparent
vowel mergers) — e.k. ruglingur sem felur þó ekki í sér að málnotendur hætti alveg
að gera greinarmun á orðum eins og skyr og sker,flugur ogflögur. Mikilvægt atriði i
þessu sambandi er að breyting sem felur í sér raunverulegt samfall hljóða er óaftur-
kræf— hún getur ekki gengið til baka og ekki er hægt að snúa henni við eftir að hún
er um garð gengin. BA skoðar flámæli, eðli þess og þróun, frá þessu sjónarhorni og
vísar til rannsókna ýmissa fræðimanna sem hafa athugað sérhljóðasamfall í enskum
mállýskum. Hún staldrar einkum við muninn á lækkun hljóðanna [i] og [y] annars
vegar og hækkun hljóðanna [e] og [œ] hins vegar og bendir á að hljóðkerfislegar
afleiðingar breytinganna séu mismiklar eftir hljóðum, það sé í raun einungis lækkun
á /'-hljóðinu sem útrými aðgreinandi þætti í hljóðkerfinu („tense/lax“ sem greinir [i]
frá [i]). Einnig vísar hún til mismikillar útbreiðslu og tíðni breytingarinnar eftir
hljóðum og bendir á að lækkun nálægu hljóðanna hafi bæði verið talsvert útbreiddan
og algengari í íslensku en breytingin á miðmæltu hljóðunum samkvæmt niðurstöðum
rannsókna. Loks bendir hún á að merki um hækkun miðmæltu hljóðanna hafi komið