Ritmennt - 01.01.1998, Page 56

DICK RINGLER
RITMENNT
orðið í ljóðinu öllu. Til þess að fjarlægja það þurfti að ríma erindið upp á nýtt og endursemja
lokalínuna (ferli sem fór fram í tveim áföngum).
Endurskoðun stuðlunar - að setja samheiti eða allt annars konar orð í staðinn fyrir orð
sem bera stuðlun - er augljóslega miklu einfaldara ferli en að breyta rími. Og enn auðveld-
ara er auðvitað að skipta um þau orð í Ijóði sem hvorki ríma né stuðla.
Við rannsóknir mínar á yrkingaraðferðum Jónasar, ásamt endalausum tilraunum og sí-
felldri endurskoðun minna eigin þýðinga, l<omst ég að eftirfarandi niðurstöðum um það
hvernig ráðleggja mætti enskum þýðanda Jónasar að haga verld sínu. Þessar ráðleggingar eru
auðvitað almenns eðlis, og liver sá sem fer eftir þeim er beðinn að líta aðeins á þær sem
stölckbretti yfir í eigin tilraunastarfsemi.
Þýðandinn verður auðvitað að byrja á því að afla sér eins góðs skilnings á merkingu (eða
merkingum) íslenska frumtextans og mögulegt er, það er að segja að sldlja til fulls og í smá-
atriðum það ljóð Jónasar sem hann er að þýða.
Þegar ensk gerð hvers erindis er sett saman er mikilvægt að byrja á því að fastsetja rímorð-
in. Þau verður að velja - einkum þegar um er að ræða ljóð undir flólcnum bragarháttum eins
og teiza rima og ottava rima - með tilliti til þess að mörg orð rími á móti þeim og helst eiga
þau að tjá hugmyndir sem eru mildlvægar fyrir þema ljóðsins. Orðalistar í rímorðabólcum
koma að góðu haldi á þessu stigi málsins. Þegar búið er að gera uppl<ast að erindi, jafnvel á
frumstigi, er mjög erfitt að breyta rímorðunum. Reyndar verður þá oft að byrja alveg frá
grunni.
Næsta skref er að setja saman afganginn af erindinu og koma merldngu frumtextans eins
nákvæmlega til skila og unnt er innan þess ramma sem rímorðin setja. Meðan þetta er gert
þarf maður ekki að hafa stuðlasetninguna efst í huga þó að hún gleymist ekki með öllu.
Þegar búið er að gera hrátt uppkast að öllu erindinu tekur þýðandinn til við stuðlasetning-
una og setur í staðinn fyrir bráðabirgðaorð í textanum orð sem stuóla og eru samheiti eða
annarrar merkingar. Stuðlaorð er hægt að finna (með erfiðismunum) með því að pæla í gegn-
um enslca orðabólc, en það er alltaf síðasta úrræðið. Þýðandinn getur fundið stuðlunarmögu-
leika með mildu skjótari og sldlvirlcari hætti með því að fara í gegnum lista af stuðlunarorð-
um í huganum. Ef maður er til dæmis að reyna að finna orð (eða atlcvæði) sem stuðla við
heart, fer maður í huganum yfir alla möguleika með h plús sérhljóöi (eða tvíhljóöi) plús sam-
hljóði (eða samhljóðaklasa). Þetta er iöja sem hentar frábærlega vel að stunda á löngum ölcu-
ferðum eða á leiðinlegum nefndafundum. Jónas hlýtur sjálfur stundum að hafa gert eitthvað
svipað: allmörg af flóknustu ljóðum lians voru ort á ferðalögum á hestbaki; önnur voru sett
saman þegar honum leiddist.19
Því verður ekki neitað að þær starfsaóferðir sem lrér liefur verið lauslega lýst gera allmild-
ar lcröfur til tíma og leilcni. En æfingin slcapar meistarann, eða að minnsta lcosti góðan hand-
19 „Á gömlu leiði 1841" (JH IV, 14; birt hér að aftan) er sennilega orðið til á hcstbaki og það sama gildir næstum
örugglega um „Fjallið Skjaldbreiður" (JH IV, 12). Sléttubandavísan „Skuggabaldur úti einn" (JH IV, 15) er greini-
lega sprottin af leiðindum.
52