Akranes - 01.10.1957, Blaðsíða 17

íslenzku skáldin um 1800 eru að kalla
má undantekningarlaust að dóta sig ein-
hvers staðar í útjöðrum sálarlifsiins. Þau
eru stöðugt að fikra við eitthvað, sem
vekur svo undurveikt öldukast. Þau koma
aldrei með kjarnan úr nokkurri hugsjón.
Þau fara aldrei með lesandann inn að
upptökum geðshræringar. Þau lofa aldrei
sál hans að lauga sig undir ástríðufoss-
inum.
En beztu formit vor aftur á móti hafa
ævarandi gildi meðfram fyrir það, að
þau eru stöðugt með lesandann inni i
innsta huga mannanna. Þar getum vér
ávallt gengið að ríkasta hreyfiaflinu.
Nauðalítið vitum vér um það, hvernig
söguhetjurnar voru útlits og hvað þær
gerðu, í samanburði við það, sem vér
vitum um, hvað þær þráðu, elskuðu,
hötuðu hugsuðu. Því aðdáanlegra er
þetta, sem fornmenn rituðu á þann hátt,
að í fljótu bragði getur mönnum svo
virzt, sem þeir séu eingöngu að fjalla
um yfirborðið.
Hin ástæðan er sú, að skáldin um 1800
yrkja að öllum jafnaði á óvönduðu, ljótu
máli.
Og því er nú svo farið með íslenzkuna,
að þegar hún er — ég ætla ekki að segja
skrautbúin, en — verulega vel og þokka-
lega til fara, þá er hún yndi vort og
eftirlæti, lokkandi og töfrandi i augum
vorum og eyrum, hvort sem vér kunn-
um til fulls að meta hana eða ekki. En
þegar hún er illa til fara og ógeðslega,
þá hryllir oss við henni eins og hverri
annarri sóðakerlingu.
Já, íslenzku skáldin frá siðustu alda-
mótum eru komin undir græna torfu í
andlegum skilningi.
Verða nú þessara aldamótaskáld ofan-
jarðar í sama skilningi eftir hundrað ár?“
E.H.“
AKRANES
Aldamótahugleiðing.
Ólafur B. Björnsson, ritstjóri Akraness,
sendi mér fyrir skömmu fimmtíu ára
gamla grein eftir Einar H. Kvaran varð-
andi bókmenntir Islendinga um alda-
mótin 1800. Mér þótti gaman að efn-
inu og þá ekki síður fyrir það hve
vel hún var rituð. Mér kom þá í hug,
að það væri mikill ávinningur fyrir
islenzka menningu ef ungmenni lands-
ins ættu aðgang að slíkum fyrirmyndum
með hæfilegum leiðbeiningum til að gera
hina mörgu skólagengnu menn vel rit-
færa, þó að þeir teljist ekki til skáldanna.
Þvílíkar greinar gerast nú fátíðar þrátt
fyrir mikinn tilkostnað við móðurmáls-
kennsluna.
Ritstjóri „Akraness“ sendi mér þessa
grein, af þvi að hann vildi láta mig bæta
við hana fáeinum orðum varðandi bók-
menntaástandið um síðastliðin aldamót.
Efnið væri nóg í heila bók, en hér verða
ekki borin fram nema nokkur þakklætis-
orð til himia miklu andlegu leiðtoga, sem
þjóðin eignaðist á 19. öldinni fyrir af-
rek hinna mörgu stórvirku skálda og
listamanna hér á lamdi um siðustu alda-
mót.
Nítjánda öldin byrjaði með því, að
Bjarni Thorarensen orti þjóðsönginn, Eld-
gamla fsafold, rúmlega tvítugur, á
morgni aldarinnar. Siðar var hann einn
um hituna nokkra stund. Hann lét sér
ekki nægja að byrja nýtt tímabil, held-
vu' byggði hann jafnframt brú yfir gjá
aldanna til Edduskáldanna og Egils
Skallagrímssonar. Samhengi hinna þjóð-
legu bókmennta var bjargað, svo að segja
með einu handtaki, einmitt á þeim tíma
þegar kaldrifjaðar frændþjóðir lögðu á-
herzluna á, að fombókmenntir Islendinga
hefðu slokknað út á 14. öld og að síðan
221
L