Andvari - 01.06.2011, Page 75

ÓLAFUR ÁSGEIRSSON
Jón Sigurðsson og Hið íslenska
þjóðvinafélag
Félagsandinn er sál þjóðlífsins og vörður frelsisins
Jón Sigurðsson 1844
Hið íslenska þjóðvinafélag er 140 ára á þessu ári. Nær allan þann tíma hefur
félagið verið hálfopinbert útgáfufélag og starfsemin hin síðari ár einkum
falist í útgáfu tímaritsins Andvara og Almanaks sem ber heiti félagsins.
Upphafsmaður þessa útgáfustarfs var Jón Sigurðsson, fyrsti forseti félags-
ins, og er Andvari beinlínis framhald af Nýjum félagsritum, málgagni Jóns
forseta. Þjóðvinafélagið lifði áfram eftir andlát Jóns og naut ekki síst opinbers
stuðnings vegna þess að það var félag Jóns Sigurðssonar og starf þess á vissan
hátt helgað minningu Jóns forseta. En Þjóðvinafélagið var í öndverðu ekki
hugsað sem formfast menningarfélag þótt útgáfustörf hafi verið viðfangsefni
þess frá upphafi. Það var stofnað sem stjórnmálaflokkur og allsherjar fram-
farafélag þjóðarinnar. Fyrstu starfsárin var félagið eini stjórnmálaflokkurinn
í landinu og var í fylkingarbrjósti í baráttunni fyrir stjórnarbót undir forustu
Jóns Sigurðssonar. Vel fer því á að gera í afar grófum dráttum grein fyrir til-
urð félagsins og starfsemi þess á meðan það naut forustu Jóns Sigurðssonar.
I
Hið íslenska þjóðvinafélag var fyrsti stjórnmálaflokkur á íslandi. Það var
stofnað í þinglok 1871 af 17 þingmönnum. Að baki var mikið átakaþing í
kjölfar setningar stöðulaganna svokölluðu. Þjóðvinafélagið var flokkur Jóns
Sigurðssonar. Stofnun þess hafði átt sér nokkurn aðdraganda, en allt þingið
höfðu þingmenn meirihlutans í stjórnskipunarmálinu átt fundi um nauðsyn
þess að stofna með sér „reglulegt félag“. Settu þeir nefnd til að semja drög
að félagslögum, sem síðan voru lesin upp á fundum, rædd og breytt eftir
hendingum fundarmanna. Það var síðan á fundi sem haldinn var kl. 18:00,
Uugardaginn 19. ágúst 1871, líklega í Alþingissalnum í Lærða skólanum, sem