Andvari - 01.06.2011, Side 82

80
ÓLAFUR ÁSGEIRSSON
ANDVARI
III
Loft var lævi blandið allt árið 1872.
Þjóðernishyggja var nú í hávegum og Danahatur magnaðist. Menn
gerðust róttækir mjög eða „rauðir" eins og þá var kallað, og sumir eld-
rauðir; drógu hrafna og dulur að hún; kyrjuðu íslendingabrag og hrópuðu:
„Niður með landshöfðingjann!“ Var þá nema von að stjórnarherrum stæði
stuggur af hinum nýju meintu leynisamtökum Þjóðvina, sem andstæðingar
Jóns vildu kenna við leynileg írsk þjóðernissamtök er þá höfðu sig mjög í
frammi. Stjórnvöld létu spyrjast fyrir um áðurnefndan erindrekstur Eggerts
Gunnarssonar og þótt þeim væri ókunnugt um Atgeirinn, fór hinn nafnlausi
áróður Geirunga í erlendum blöðum ekki framhjá neinum.
Jón Sigurðsson lá ekki á liði sínu og ritaði róttækustu og harðorðustu
Félagsritsmíð um prjónakodda stjórnarinnar þar sem hann boðaði í niður-
lagi öflug og almenn samtök - væntanlega hið enn hálf leyndardómsfulla
Þjóðvinafélag - sem hinn eina veg til að ávinna þjóðar- og landsréttindi
íslendinga:
Eptir því sem nú horfir við er ekki líklegt að vér ávinnum þessi réttindi vor, nema með
algjörum samtökum og lögbundnum félagsskap um allt land, og því þurfum vér að
koma fram ef á þarf að halda með áþekku fyrirkomulagi og tíðkast meðal annara þjóða,
sem vilja hafa fram sín allsherjar-mál.26
Danir voru á þessum árum viðkvæmir fyrir því að vera vændir um harð-
drægni í réttindamálum íslendinga í erlendum blöðum. Fyrrum sáu þeir
„Slésvík-Holsteinska“ aðskilnaðarsinna í hverjum þeim er talaði fyrir sjálfs-
forræði íslands og oft hafði Jón Sigurðsson verið kenndur við „separatisma".
En nú voru breyttir tímar eftir að danska krúnan glataði hertogadæmunum
1864. Danskt þjóðarbrot bjó nú við þýska stjórn og dönsk blöð kvörtuðu sáran
undan menningarlegri kúgun stjórnvalda í Berlín á danska minnihlutanum.
Dönskum stjórnarherrum og þingmönnum var jafnframt fullljóst að augu
heimsins myndu hvíla á þeim er fagnað yrði 1000 ára afmæli íslandsbyggðar.
Það vissu líka Jón Sigurðsson og þjóðvinir og áttu eftir að færa sér í nyt með
því að biðla til konungs um viðunandi lausn á stjórnarbótarmálinu.
Fyrir þinghald 1873 stóð Þjóðvinafélagið fyrir endurreisn Þingvallafunda
þótt frumkvæðið kæmi utan félagsins.27 Halldór Kr. Friðriksson varaformaður
Þjóðvinafélagsins boðaði til Þingvallafundarins eftir að hafa aflað samþykkis
Jóns Sigurðssonar, sem þó var hikandi í málinu; kaus fremur héraðsfundi er
sendu bænaskrár til Alþingis en „þjóðfund“ á Þingvöllum. Skyldi kjósa tvo
fulltrúa úr hverju kjördæmi á sérstökum Þjóðvinafélagsfundum og mættu þeir
ekki vera alþingismenn. Hafa boð þessi gengið um fulltrúanet félagins og