Andvari - 01.06.2011, Page 97

andvari
DRAMATÍSKT EINTAL í VERKSMIÐJU
95
til hans sjálfs, lesandans eða persónu í sögunni. í lokasetningu sögunnar
kemur í fyrsta sinn fram aðgreining á ég og þú í frásögninni:
Þú hefur elskað margar konur, og síðan þú kvæntist hefur þú jafnan átt hjákonur. Þú ert
nú á leiðinni til þeirrar seinustu.
Þú stansar við húsið, sem hún býr í, tekur upp lykil og opnar dyrnar. Síðan hverfur
þú inn.
í sama mund eru dyrnar á þínu eigin íbúðarhúsi opnaðar, og inn um þær fer - ég.
(Halldór Stefánsson 1989:319-20)
Samt sem áður er alls ekki ljóst hver er hvað, hvort sagan er sjálfsávarp eða
lýsing sögumanns á persónu sem hann ávarpar. Skilgreining á smásögunni
byggist á túlkun lesandans.
Þar sem eintal sóparans er í forgrunni í Snörunni er eðlilegt að lesandanum
finnist textinn ágengur eða nákominn sér því óformlegt tal er afar ólíkt frá-
sögn. Við erum vön því að geta brugðist við og lagt sjálf eitthvað til málanna
þegar við hlustum á samtal en gerum það mun síður ef við hlýðum á einhvern
segja sögu. Þau áhrif sem Snaran hefur á lesendur eru ekki einungis fólgin
í persónu sóparans heldur ekki síður stöðu lesandans og tengslum hans við
textann. Fáir vilja líklega samsama sig sóparanum og ekki hafa allir samúð
með honum en aftur á móti er mun auðveldara að tengjast viðmælandanum,
hinum þögla samverkamanni sem öðru hverju stingur andmælum og mótrök-
um að sóparanum. Svava Jakobsdóttir orðar ágætlega hlutverk viðmælandans
í ritdómi sínum um Snöruna, eftir að hún hefur nefnt að hann sé staðgengill
lesandans:
Hins vegar veitir hann sögumanni aðhald í túlkun hans á atvikum, sem báðir kunna skil
á. Hann kemur upp um tvísögli og ósannindi í framburði og stundum er hann talsmaður
öndverðrar skoðunar, þó hógvær sé, en í lokin eru örlög hans óhjákvæmilega bundin
örlögum sögumanns og eru þá báðir fastir í sömu snöru. Hann er því engan veginn
utangátta hjálparmeðal höfundi sínum, heldur órjúfandi þáttur heildarmyndar. (Svava
Jakobsdóttir 1969:251)
Samverkamaður sóparans er mikilvægur þáttur af verkinu, ekki síður en
sóparinn sjálfur. Án hans hefði einræða sóparans ekki eins sterka tengingu
inn í söguheiminn og umhverfið. Ef viðmælandinn fengi rödd og textinn væri
samtal er hins vegar ekki víst að persónusköpun sóparans væri eins sterk. Um
leið hyrfu hin tvíræðu tengsl lesandans við viðmælandann og verkið væri ekki
e*ns ágengt og raun ber vitni. Því má vel halda því fram að samverkamaður-
inn í verksmiðjunni gegni lykilhlutverki í því margslungna og áleitna verki
sem Snaran er.