Andvari - 01.06.2011, Side 107

ANDVARI
Á HÖTTUNUM EFTIR HEMINOWAY
105
andi í opinberri umræðu og á almannavettvangi, þar sem athafnasemi hans
tengist mýtum, klisjum, andófi, og öðrum tímanna táknum, sumum sígildum,
öðrum tímabundnum. Þegar Ernest Hemingway er annars vegar koma fljótt
upp í hugann þættir eins og karlmennska, hetjulund og hetjulegt framferði,
mannveran á slóðum náttúrunnar og dýranna, merkingarheimur styrjalda,
maðurinn andspænis dauðanum.
Það gerir okkur auk þess erfitt fyrir að greina með einföldum hætti á
milli skáldverka og annarrar tjáningar, í efnum sem þessum, að sum verka
Hemingways eru beinlínis sjálfsævisöguleg og önnur mega kallast skáldævi-
söguleg (svo seilst sé í hugtak sem Guðbergur Bergsson notaði um eigin
bernskusögu). Það er að segja: þau beita markvisst skáldlegri tjáningu í
umfjöllun um ævisögulega þætti og gangast um leið við því að minningar
eru ævinlega að einhverju leyti tilbúningur eða þá hráefni sem leitar í „skáld-
legan“ búning jafnskjótt og farið er að hreyfa við því. Nú má að vísu einmitt
nýta þessa rökvísi til að halda sig við ritverkin, skáldskaparheim þeirra, og
láta aðrar „upplýsingar“ um höfundinn lönd og leið. Þetta er Ijóslega afstaða
Kristjáns Karlssonar, skálds og bókmenntafræðings, í góðri grein sem birtist
árið 1957. „Fáir höfundar“ segir hann um Hemingway, „hafa mátt reyna í
slíkum mæli það hættulega hlutskipti, að einkalíf þeirra yrði í vitund sam-
tíðarmanna einskonar mælistika á sannleiksgildi verka þeirra. [...] Og hinar
frægu myndir af Hemingway með veiði sína í fanginu og Clark-Gable-brosið
eru í raun og veru alveg jafn-falskar og forgengilegar eins og hin gamla
alþýðlega hugmynd um hinn hrokkinhærða Byron í svartri skikkju í tungls-
skini á rústum fornrar hallar.“ Á hinn bóginn hefur Hemingway „gegnt öðru
°g sannara hetjuhlutverki sem ögunarmeistari í máli og stíl á einstökum upp-
lausnartímum í bókmenntum og fulltrúi karlmannlegs æðruleysis í andlegu
lífi tveggja eftirstríðskynslóða.“6
Það er athyglisvert hvernig hugtökum hetjunnar og karlmennskunnar er
hér haldið til haga í þessum „sannari" hlutverkum Hemingways, og þar með
blæðir yfir hin skýru mörk sem Kristján vill annars draga.
Dauði höfundarins
Faeinum árum síðar grípur svo Hemingway til örþrifaráðs sem virðist ljóslega
heyra til persónulegu lífi hans en ekki heimi skáldverkanna - en í reynd varð
þetta ekki aðeins stórfrétt í fjölmiðlum heldur verknaður sem unnendur skáld-
verkanna hlutu að velta fyrir sér í ljósi þeirra mannrauna og einstaklingshlut-
skiptis sem höfundurinn miðlar þar. Hér er átt við sjálfsvíg Hemingways 2.
julí 1961, þegar hann var einungis tæpra 62 ára en illa farinn að heilsu. Slíkur
uldurtili skekur vitaskuld nánasta vandafólk en skilur einnig oft eftir sig