Andvari - 01.06.2011, Side 114

112
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
sé að verða á Hemingway. „í mörgum glæsilegum ritverkum hefur hann lýst
lífi ríkra iðjuleysingja og fagurra kvenna á baðstöðum, bílferðum og í ástum.
Hann hefir líka lýst hinum venjulegu sonum alþýðunnar, en alt af sem þöglum
eintrjáningum, án næmni og vakandi vitundar. [...] En nú hefir Hemingway
sjálfur hrifist af hinu virkilega lífi fólksins, sem honum aldrei tókst að túlka í
bókum sínum [...]. Nú hefir hann uppgötvað þetta líf hjá alþýðunni spönsku,
sem greip til vopna til varnar frelsisins. Nú stjórnar hann sjúkravagni á víg-
stöðvum Madridborgar, sem óbreyttur liðsmaður í þjónustu mannkynsins."22
Segja má að hér birtist mjög eindregin afstaða til þeirra tengsla ritstarfanna
og annarra lífsathafna rithöfundarins, sem rædd voru í fyrsta hluta þessarar
ritgerðar, en jafnframt fremur þröng sýn á skáldverk höfundarins.
Hemingway og Halldór
Sem fyrr segir leikur Halldór Laxness lykilhlutverk í innkomu Hemingways
á íslenskt bókmenntasvið, ekki aðeins með þýðingunni á „Ljósi heimsins“
heldur einnig formálanum, sem þegar hefur verið vitnað til hér að framan.
Hann hefst með þessum orðum:
Ernest Hemingway er ef til vill furðulegasti meistari nútímaskáldsögunnar; að minsta
kosti sá, sem brotið hefur fleiri viðurkend lögmál með meira árangri en nokkur
annar, að James Joyce ekki undanskildum. Þegar talað er um aðra höfunda nútímans,
stendur hann, ekki síður en Joyce, einn sér, utan flokka. Fyrstu bækur hans mættu
litlum skilningi, sem við var að búast, því þær stinga í stúf við flest, sem þekt er í
vinnubrögðum sagnaskáldskapar fram að þessu. En hin ómótstæðilega skírskotun hans
til hins mannlega gerði hann fljótt að dýrlingi hjá skáldsagnalesurum um gervallan
heim, sérstaklega þó meðal mentaðra borgara, og skilur hér milli hans og Joyce. Þegar
saga hans, Kveðja til vopnanna (Farewell to Arms), kom út 1929, gafst öll gagnrýni
upp. Jafnvel íhaldssöm bókmentamálgögn, eins og enska „Nation", lýstu yfir því,
að saga þessi væri bezta bók, sem nokkur amerískur maður hefði ritað. - Það má
annars einkenna skáldskaparstefnu Hemingways sem spegilmynd af dauðateygjum
borgaralegs hugmyndaheims.
Það eru ekki síst textar sem þessir er vekja mann til vitundar um það hvernig
þýðingar og útlistanir á verkum erlendra höfunda mynda þræði í íslenskri
bókmenntasögu. Halldór Laxness er á þessum tíma að ryðja sér til rúms í
íslenskum bókmenntum; hann er í miðjum klíðum að skrifa Sjálfstœtt fólk.
Fullyrðing hans um að Hemingway hafi gengið lengra en James Joyce í
átökum við lögmál frásagnarlistarinnar er hæpin í meira lagi og síðan upp-
hefur hann meinta skírskotun Hemingways til hins mannlega á kostnað Joyce.
Laxness er hér meðal annars að staðsetja sjálfan sig í litrófi samtímabók-
menntanna. Hann hefur fjarlægst þann módernisma sem gjarnan er tengdur