Andvari - 01.06.2011, Side 161

ANDVARI
UM NAFNLAUS LEIKRIT OG FLEIRA í ÞEIM DÚR
159
hyggnum hreppstjóra, konu hans og dóttur, svo og sauðheimskum heiglum sem
hreppstjórinn hefur fyrir vinnumenn, aðkomumanni sem hann tekur fyrir
þjóf, sem sloppið hafði úr greipum réttvísinnar og hreppstjóra er í mun að
handtaka til að sýna hæfni sína í hreppstjórastarfinu (og hljóta orðu fyrir),
kjöftugri vinnukonu sem á trúnað hans og loks aðvífandi kaupmanni og svo
sýslumanni. Það er einkum dóttirin sem ekki sýnir flas eða dómgirni, enda
verður hlýtt með henni og komumanni, sem auðvitað kemur í ljós að er ekki
þjófurinn; hefur meira að segja verið sæmdur frönsku heiðursmerki fyrir að
bjarga mönnum úr sjávarháska vestur á fjörðum. Hann heitir Rafn Sveinbjarnar-
son, hvort sem það nafn á að vera tákn heiðarleika umfram önnur nöfn.
Er skemmst af því að segja, að hvað formgerð snertir hverfist leikurinn
útúrdúralaust um eitt mál og er að sínu leyti dramatískt vel upp byggður, þrátt
fyrir sálfræðilega snubbóttan endi. í honum er nokkur spenna og tilsvörin
sem oft eru vel orðuð, þjóna leiknum vel og eru rituð á ágætu venjulegu máli.
Mannlýsingarnar eru ekki djúpar fremur en oft vill verða í gamanleikjum, en
lýsingin á aðalpersónunni, hreppstjóranum, sver sig í ætt við persónur eins og
Vielgeschrey í Æðikolli Holbergs og Harpagon í Aurasál Molieres, menn sem
eru höfuðsetnir af einhverri folie. Þessi leikur er nefnilega skilgetið afkvæmi
hinnar sígildu komedíu sem á rætur að rekja allt til hellenska tímabilsins hjá
Grikkjum og sem hjá okkur nam land með leikjum Sigurðar Péturssonar,
Hrólfi og Narfa. Án þess að hægt sé að tala um hreinræktaða flokkun slíkra
leikja annars vegar og hins vegar sveitalífslýsinganna, sem bæði skólapiltar og
heimamenn í héraði útbjuggu, er þá ljóst, að þessi lýsing er ekki sett saman til
að búa til markverða þjóðlífsmynd, sem segja má að Sigurði Péturssyni takist
einnig í sínum leikjum, heldur er hér um að ræða akademíska smíð. Hinum
unga löglærða höfundi blöskrar einfaldlega dómgreindarleysi og óhæfni
þeirra sem falið er að sinna lögum og rétti í héraði. Það er tilgáta greinarhöf-
undar að leikurinn sé saminn í Stykkishólmi, í húsi Árna Thorlaciusar sem
var menningarmaður og vinur Williams Morris. Kaupmannssonurinn Olafur
Thorlacius, sonur Árna, tók sig síðar til og samdi fjölda leikrita þar sem
hann endursagði efni úr íslendingasögum. Munurinn var sá, að þau leikrit
komust á svið, enda skriður kominn á leikstarfsemi á Islandi á áttunda áratug
nítjándu aldarinnar. En umrætt leikrit Árna Thorsteinssonar, sem óneitanlega
er haglegri og tilþrifameiri smíð, hefur lent í skúffunni. Aðeins er ástæða til
að benda hér á ein ólíkindi með þessu verki og öllum þorra annarra leikja frá
þessum frumbýlingsárum íslenskrar leikritunar. Þar var landlægt að hæðast
að umrenningum og flysjungum, menn eru hræddir við það ókunna, þó að
vitað sé að sumir slíkra umrenninga voru reyndar skemmtikraftar þessara
tíma og oft góðir frásögumenn. Við höfum þessa tilhneigingu strax í Sperðli
og Skammkatli, í Hrólfi og Narfa og eftir að skáldsagnaritun hefst Hallvarð
Hallsson hjá Jóni Thoroddsen. En hér er þessu snúið við. Það er aðkomu-