Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Blaðsíða 59

Island á krossgötum
41
landsins. Eg á þar ekki aðeins við
alla þá nýju liluti, sem bornir liafa
verið til karlsins á krossgötunum,
nýjar tegundir liúsa, skipa, fatnað-
ar, matar eða skemtitækja, heldur
öllu fremur hina innri menningu,
þá sem ýmist kemur fram í eða
nnStar siðferði, hugðarefni, og
yfirleitt andlegt líf fólksins.
2. Breytingarnar.
Þe gar eg tala um breytingar í
þessu efni, má enginn álíta, að hér
úafi nú þegar skeð algjör umskifti.
Karlinn er enn á kro.ssgötunum,
staddur á tveim vegum, sem lig'gja
úvor í sína átt. Gamli og nýi tím-
inn sjást hlið við lilið, bæði í and-
legu og verklegu tilliti. Þjóðin
hefir enn ekki ráðið við sig til
fnlls, livað hún á að velja sér til
varanlegrar eignar eða á hvern
hátt hún eigi að hagnýta sér það
sem boðist hefir. Og þó að þessu sé
þannig farið, má segja, að þeir,
sem eru orðnir miðaldra menn
þekki landið ekki fyrir sama land
°g' það var í þeirra ungdæmi.
Hin gamla, þjóðlega menning
íslendinga var þrent í senn:
1 • Sveitamenning,
2. Heimilismenning, og
Bókmenning.
Islendingurinn, sem var að alast
UPP á íslandi fyrir einum manns-
aldri og- þaðan af fyr, mótaðist af
ahrifum sveitanna. Hann lærði
þau verk, sem landbúnaðurinn
krafðist, liafði umgengni við nátt-
úi'una og skepnurnar. Líf manna
yar samtvinnað árstíðunum, gróðri
Darðarinnar, og hinum lifandi bú-
Peningi.—
^ Við þá fi*æðslu, sem þannig
fékst við eftirtekt og endurtekna
reynslu, bættist síðan skóli kvöld-
vökunnar á vetrinn. Líklega er sá
skóli einkennilegasta uppeldis-
stofnunin og' sú bezta, sem þjóð vor
hefir enn eignast. Þar fengu
unglingarnir kynni af verklegri
menningu, heimilisiðnaðíi af öllu
tagi, þó að tóvinnan væri þar auð-
vitað yfirgnæfandi. Skilningurinn
á andlegri menningu kom aftur á
móti fram í því, að þrátt fyrir þá
vinnukergju, sem víða tíðkaðist,
var oftast nær séð af vinnu eins
manns til þess að lesa upphátt
fyrir fólkið. Á þann hátt urðu bók-
mentaperlur, eins og' Islendinga-
sögur, almennings eign. Kvöld-
vökunni lauk svo að jafnaði með
stuttum húslestri og sálmasöng.
Þessi stund mun hafa sameinað
hugi manna og' sefað, veitt hvíld
og' frið undir nætursvefninn. —
Af þessu sézt, að kvöldvakan var
fastmótuð uppeldisstofnun, sem
lagði rækt við allar hliðar mann-
legs sálarlífs. Hún miðaði að fé-
lagslegri samveru, trúarlegri upp-
byggingu, verklegri tamningu,
skemtan og fræðslu, pg ósjaldan
æfingu í því að ræða málefni með
rökum. Söguefnið eða fræðikafl-
arnir urðu oft og tíðum tilefni til
samtals, sem vakti unglinga til
meðvitundar um fleira, en eina hlið
á hverju máli.
Bókmenningu mætti nefna liina
gömlu menningu sökum þess, að
bókin var það tæki, sem flutti hugs-
anirnar út um bygð og ból. Tæp-
lega er liægt að segja, að bókaval
gamla tímans hafi verið mjög' f jöl-
skrúðugt, enda. voru alment ekki
skilyrði til slíks. En á hinn bóg-
inn var þjóðin svo lánsöm að eign-
ast nokkur snildarverk, sem full-
nægðu kröfunum hvert á sína vísu.