Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 185

Leitin að draumnum
183
Leitin að draumnum
Andri Snær Magnason: Draumalandið:
Sjálfshjálparbók handa hræddri pjóð. Mál
og menning 2006. 267 bls.
Bókin sem hér er til umræðu þarfnast
sjálfsagt ekki ítarlegrar kynningar. Á síð-
ustu árum hafa fáar íslenskar bækur vakið
meiri athygli, umræður og jafnvel deilur
en Draumaland Andra Snæs. Hér verður
því ekki farin sú leið að skrifa „hefðbund-
inn“ ritdóm um verkið heldur verður þess
freistað að draga tiltekinn þráð út úr
heildarmyndinni og skoða hann sérstak-
lega; raunar mætti ef til vill halda því
fram að þátturinn sá arna sé einhvers
konar kennilegur grundvöllur verksins.
Og rétt er að taka fram, svo sanngirni sé
gætt, að þann gagnrýna tónn sem finna
má í umræðunni sem á eftir fer ber engan
veginn að skoða sem allsherjardóm yfir
bókinni í heild. Því fer fjarri: hugsandi
menn nær og fjær, akademískir eða ekki,
hljóta að taka ofan og bugta sig og beygja,
leynt eða ljóst, fyrir höfundi Drauma-
/andsins. Víst er að hann hefur unnið
mikið verk, ef ekki kraftaverk: einn og
óstuddur tók hann ímyndasmiði ráðandi
afla í bólinu á þeirra eigin heimaslóð, með
tölfræði og beinharðar staðreyndir að
vopni - fletti ofan af skuggalegum kynn-
ingarherferðum þar sem Islandi var lýst
sem allsherjar Rúmfatalager orkugeirans,
til ráðstöfunar fyrir „verstu fyrirtæki í
heimi“, greindi orðræðu valdsins sundur
og saman af stakri hugprýði og kaldri
skynsemi („ef þú ert á móti Kárahnjúka-
virkjun ertu líka á móti Elliðavatni“,
o.s.frv.), reiknaði dæmi stóriðjustefn-
unnar til enda og birti niðurstöðuna á
korti þannig að ekki varð um villst, og
opnaði augu lesenda fyrir þeim vanda-
málum sem tilheyra skuggahlið áliðnað-
arins, þ.e. báxítnámunum í þriðja heim-
inum. Svo fáein dæmi séu tekin um afrek
bókarinnar. En eins og áður sagði er ekki
ætlunin að gera þeim frekari skil hér.
*
Hvar er raunveruleikinn? Eins og frægt
er orðið byrjar Draumalandið á frásögn af
hversdagslegum aðstæðum sem höfúndur
bókarinnar lenti í: leigubílstjóri tók hann
á beinið fyrir að skrifa greinar í blöð þar
sem talað er máli hálendisins - greinar
sem eru ekkert annað og meira en sönnun
þess að „þið skáldin getið kannski skrifað
en þið eruð ekki í neinum tengslum við
raunveruleikann" (9). Með fylgir dágóður
skammtur af þeim vel þekktu retórísku
spurningum sem leigubílstjórar allra tíma
punda á draumóramenn þegar illa liggur
á þeim fyrrnefndu: hvaðan eiga pening-
arnir að koma? Viltu kannski að við
hverfum aftur inn í torfkofana? Ertu á
móti framförum? Ekki getum við öll
farið í háskóla! Eigum við kannski að lifa
á hönnun?
Einn burðarásinn í þeirri merku fræði-
grein þjóðhagfræði er svokölluð vinnu-
gildiskenning um verðmæti. í raun er
þessi kenning afar einföld og lætur lítið
yfir sér: verðgildi hlutar ræðst af íjölda
þeirra vinnustunda sem þarf til að búa
hann til. Bóndi er samtals tíu klukku-
stundir að rækta eitt kíló af kartöflum;
járnsmiður er samtals tuttugu klukku-
stundir að smíða sverð. Sverðið er þá
jafnvirði tveggja kílóa af kartöflum. Við
blasir að kenning þessi er mikil einföldun
og að hún er gagnrýnisverð á ýmsa lund.
Hún virðist til dæmis hvíla á einkar
einfeldningslegum skilningi á vinnu:
hvernig má tryggja, við raunverulegar
aðstæður, að klukkustundar vinna sé ætíð
söm ogjöfn? Hvað með óvæntar truflanir
eða náttúrulega áhrifaþætti eins og ólíka
hæfni, styrk eða getu verkamannsins? Og
hvernig á að meta þátt sköpunar í vinn-