Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 151

Sápukúlur tískunnar'
149
hans varpar fremur litlu ljósi á þá krafta sem eru þar að verki. Velferðarríkið var
samtvinnað þróun kapítalisma og bjó því yíir þeim mótsögnum, þeirri eymd og
því óréttlæti sem Einar Már greinir í villtum kapítalisma samtíðarinnar. Það var
ekki andstæða kapítalisma heldur kafli í þróun hans. Vissulega má ekki gleyma
þeim kostum sem það bjó yfir, en markmiðið ætti ekki að vera að endurheimta
velferðarríkið í óbreyttri mynd heldur þarf að berjast fyrir samfélagi sem inniheldur
kosti þess og fleiri til.
II. Klassísk menntun, hughyggja og drifkraftar
samfélagsbreytinga
Ef paradísarhugmynd Einars Más um þjóðríki velferðarinnar er höfð í huga
kemur kannski ekki á óvart að hann telur það eiga sér göfugar rætur í almennri og
klassískri menntun: „Þjóðríkið með sína menntun og menningu var grundvöllur
velferðarþjóðfélagsins" (323). Klassíska menntunin kemur okkur í samband við hið
stöðuga og óbreytanlega sem býr í „langtímanum" sem mældur er „í öldum og
árþúsundum“ (63). Þekking á langtímanum, með hjálp klassískrar menntunar, er
það sem Einar Már kallar „raunverulega þekkingu".21 Andstæða klassískrar mennt-
unar og sannrar þekkingar er fræðimennska sem fost er í tískubylgjum mið- og
skammtíma; sá fýrrnefndi spannar þrjá til fimm áratugi, skammtfminn í mesta lagi
fáein ár (62-63).” Slík fræðimennska er öreindaþekking sem kemst ekki út fyrhr
hið stundlega og breytilega. Fræði sem lúta lögmálum tískunnar eru að mati Ein-
ars Más innihaldslaus froða, helber sápukúlufræði. Þannig verða í meðförum hans
menntamanna-marxismi, formgerðarhyggja og frjálshyggja að tískubólum, en
vopnið gegn þeim er klassísk menntun.
Ennfremur virðist Einar Már álíta að átakavöllur samfélagsbreytinga síðustu
aldar liggi einna helst á milli þessara andstæðu póla: sígildrar þekkingar og inni-
haldslausrar tísku. Segja má að tilraunir hans til að skýra drifkraft samfélags-
breytinga einkennist af tilhneigingu til hughyggju. Lítum nánar á það hvernig
hann skýrir rætur velferðarríkisins:
21 „[Þ]að er erfitt um vik að tileinka sér nokkra raunverulega pekkingu, þegar allt verður úrelt
og öllu verður að gleyma með vissu millibili, til þess er ekki tími og það borgar sig tæplega.
Þannig eru menn dæmdir til yfirborðsmennsku og þeirrar sýndarmennsku sem af henni leið-
ir.“ (89-90) Leturbreytingar okkar. I eldri grein notar Einar Már („Nýjar stefnur í franskri
sagnfræði“, Saga 20 (1982), s. 223-249, hér s. 226) þetta sama hugtak þegar hann endursegir þá
kenningu Platons að „raunveruleg þekking [nái] aðeins til þess sem er fyrir utan tímarásina".
22 I grein Einars Más um „Nýjar stefnur í franskri sagfræði" (1982) kemur fram að hann sækir
kenninguna um bylgjulengdirnar til Fernands Braudel: „Gerði hann greinarmun á þrenns
konar ,bylgjulengdum‘ og kallaði þær ,skammtíma‘, ,miðtíma‘ og ,langtíma‘. [...] Þau
fyrirbæri, sem hrærast í ,miðtíma‘ [...] hafa tilhneigingu til að endurtaka sig með nokkurra
ára eða e.t.v. frekar nokkurra áratuga millibili. A okkar stormasömu 20. öld fer tiltölulega
lítið fyrir fyrirbærum af þessu tagi, en auðvelt er að finna dæmi þeirra í eldri sögu, Braudel
nefnir t.d. þær kreppur sem komu með nokkuð jöfnu millibili í kapítalískum þjóðfélögum 19.
aldarinnar og hagfræðingum þeirra tíma virtust þegar mjög reglulegar“ (s. 239-240).