Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 43

Vit og vitleysa
41
Adolf frænda mínum [...] Við það tækifæri hafði ég hlustað á samtal milli þessara
tveggja manna um heimspeki og heimspekinga sem hafði mjög djúp áhrif á mig.
Eg man að Weisse [...] réttlætti skort á skýrleika í skrifum sínum sem var mikið
gagnrýndur með því að halda því fram að ekki væri hægt að leysa dýpstu ráðgátur
mannsandans til gagns fyrir almúgann. Ég féllst undireins á þessa speki sem leið-
sögureglu fyrir allt sem ég skrifaði. Ég minnist þess að elsti bróðir minn Albert
varð öskuvondur yfir stílnum á bréfi sem ég skrifaði honum einu sinni fyrir hönd
móður minnar, og lét í ljós ótta sinn um að ég væri að missa vitið.“ Annar kafli,
þar sem Wagner kemur líka við sögu, er úr sjálfsævisögu málarans Ériedrichs
Pecht. Þar sem hann skrifar um daga sína og Wagners í Dresden á fimmta áratug
nítjándu aldar segir hann: „Dag nokkurn þegar ég heimsótti hann var hann upp-
fullur af brennandi áhuga á Fyrirbærafrœði Hegels sem hann sagði mér með dæmi-
gerðum ýkjum að væri besta bók sem nokkru sinni hefði komið út. Til að sanna
það las hann fyrir mig kafla sem honum hafði fimdist sérstaklega mikið til koma.
Þar sem ég skildi hann ekki alveg bað ég hann að lesa kaflann aftur og skildi þá
hvorugur okkar hann. Hann las kaflann í þriðja og fjórða sinn þangað til við loks
horfðum hvor á annan og skelltum upp úr.“
Um síðir komu viðbrögð úr hópi heimspekinga gegn svona rithætti í heimspeki.
I bókum Schopenhauers er að finna fjöldann allan af taumlausum svívirðingum
um Fichte, Schelling og Hegel. Um hina venjulegri atvinnuheimspekinga þess
tíma, eins og til dæmis Weisse, skrifaði Schopenhauer: „Til að leyna skorti á raun-
verulegum hugmyndum búa margir sér til mikilfenglegt kerfi langra samsettra
orða, flókið orðaflúr og frasa, ný áður óþekkt orðatiltæki, sem allt samanlagt
myndar ákaflega torskilið hrognamál sem hljómar mjög fræðilega. En með öllu
þessu segja þeir samt nákvæmlega ekkert." Hann sá ekki neitt, hvorki í eðli heim-
spekinnar né þýskunnar, sem gæti réttlætt slík skrif, og vegna þess að engar boð-
legar fyrirmyndir til að skrifa heimspeki á þýsku voru til einsetti hann sér að skrifa
hana eins og Hume hafði skrifað hana á ensku. Eftir hina miklu þýsku hughyggju-
menn skrifuðu allir mestu heimspekingarnir um miðbik og seinni hluta nítjándu
aldar - Kierkegaard, Schopenhauer, Marx (alltént heimspekingur að hluta) og
Nietzsche - vísvitandi í andstöðu við Hegel, og þeir voru allir frábærir rithöfundar.
Ég fæ ekki séð að neinn sem er kunnugur skrifiim Kierkegaards og Schopenhauers,
að minnsta kosti, gæti haldið því fram með rökum að skýr og greinilegur stíll
þeirra útiloki djúpa, fágaða eða margslungna hugsun (þótt ég sjái hvernig kannski
væri hægt að halda slíku fram gegn Marx og Nietzsche).
I Bretlandi gerðist nokkuð ekki ósvipað á seinni hluta nítjándu og fyrri hluta
tuttugustu aldar. Það var langt tímabil þar sem ríkjandi rétttrúnaður hjá heim-
spekingum var afbrigði af nýhegelisma. Meðal nokkurra nafna sem tengjast þessu
eru Green, Bosanquet, McTaggart og Bradley. Yfirleitt var ritháttur þeirra í sam-
ræmi við fylgispekt þeirra við Hegel. Bertrand Russell og G. E. Moore voru þjálf-
aðir í þessari hefð. Það er nú almennt fallið í gleymsku að fyrsta sjálfstæða ritsmíð
Russells var nýhegelsk fræðiritgerð um undirstöður rúmfræðinnar - sem hann
síðar afneitaði. Með tímanum gerðu þeir Moore vísvitandi uppreisn gegn arfleifð
sinni. Grundvaflaratriði í stefnuskránni sem þessir ungu uppreisnarmenn lýstu yfir