Sagnir - 01.05.1982, Side 15

Gísli Kristjánsson:
Frjálshyggjumenn eða
rugludallar?
Áhrif erlendra menningarstrauma á hug-
myndir íslendinga um þjóðfélagsmál hafa
löngum þótt forvitnilegt viðfangsefni. Á
siðustu öld komu út í íslenskri þýðingu
nokkrar bækur erlendra hugsuða, sem
liklegar voru til að setja mark sitt á hugsun
íslendinga. Þekktastar þessara bóka eru
vafalaust Auðfrœði Arnljótar Ólafssonar en
hún er að miklu leyti þýðing á Harmonies
Economiques eftir franska hagfræðinginn
Fredric Bastiat; og Um frelsið eftir John
Stuart Mill í þýðingu Jóns Ólafssonar. Bæði
þessi verk eru í anda þeirrar stefnu sem í dag
er kölluð frjálshyggja. Ef marka má
umsagnir þýðendanna í formálsorðum að
verkunum hafa þeir Arnljótur og Jón tileink-
að sér þessa hugmyndastefnu.
Flestir munu sammála um að útgáfa bók-
anna hafi litlum tíðindum sætt hér á landi.
Helst var að vænta áhrifa frá þeim á Alþingi
en þar sátu þeir félagar oftsinnis, t.d. báðir
árið 1887.
Á Alþingi 1887 komu m.a. fram tvö mál
sem búast mátti við að sættu viðbrögðum
frjálshuga manna. Annarsvegar frumvarp
um takmörkun á þurrabúðarmennsku. Það
var síðasta og harðasta tilraunin til að halda í
vistarbandið og koma í veg fyrir lausa-
mennsku. Hins vegar frumvarp (raunar eitt
af mörgum) um löggildingu nýs verslunar-
staðar og laut það að aukinni verslunarsam-
keppni.
Jón Ólafsson og frelsi einstaklingsins
Frumvarpið um þurrabúðarmennskuna
var samið af atvinnuveganefnd Neðri deildar
Alþingis og var samþykkt breytingalítið.1)
Síðustu árin áður en frumvarpið kom
fram hafði þurrabúðarfólki fjölgað veru-
lega. Yfirleitt settust menn að í þurrabúð við
sjávarsíðuna og framfleyttu sér og sínum af
sjávarafla eða daglaunavinnu. Markmið
frumvarpsins var að sporna gegn þessari þró-
Jón Ólafsson. Hann sagði að bókin Frelsið væri ,,engin
skemmtibók; það kostar andlega áreynslu að lesa hana
sér til fullra nota; en sú áreynsla borgar sig. “