Sagnir - 01.05.1982, Page 97

unni“? Athugun sýnir að það ræðst mest af
venju, og þannig halda efnisatriði vekjandi
sögunnar áfram að fylla kennslubækurnar.
Munurinn er aðeins sá að þau eru þar ekki
lengur í neinum sérstökum tilgangi.
Ég efast um að nokkurs staðar í heiminum
sé til betra dæmi um þessa þróun en íslands-
saga Þórleifs Bjarnasonar i samanburði við
íslandssögu Jónasar. Bækurnar taka yfir
nokkurn veginn sama tímabil, frá upphafi
íslandsbyggðar og fram um 1874, og efnisval
og efnisröð eru svo lík að það mætti gefa
þær út í einni bók og prenta texta Jónasar
öðrum megin í opnu en texta Þórleifs hinum
megin, án þess að raska efnisröð verulega.
Það yrðu að visu nokkrar eyður, einkum á
síðum Þórleifs af því að bók hans mun vera
um fimmtungi styttri.
Þórleifur hefur líka mjög svipað álit á
sögupersónum og Jónas. Jón Gerreksson er
„einna illræmdastur erlendra ævintýra-
biskupa, sem hér sátu.“ Átök Odds Einars-
sonar og Árna sonar hans við Herluf Daa eru
rakin og endað á orðunum: ,,Óx frami þeirra
feðga af þessu máli.“ Árni Oddsson er líka
tárfellandi í Kópavogi 1662: ,,Alla sína lög-
mannstíð hafði hann varið réttindi lands-
manna gegn konungsvaldinu. Og enn var
hann á verði.“ Viðureign Skúla Magnús-
sonar við einokunarkaupmenn er á sínum
stað: ,,Ö11 ævi hans mátti heita barátta gegn
Þorleifur Bjarnason.
þeim.“ Um Jón Sigurðsson er auðvitað fjall-
að rækilega eftir því sem gerist í svo stuttri
bók, og dómurinn er eindreginn: „Enginn
skynjaði eða skildi betur sögu þjóðarinnar
en hann eða vissi betur um rétt hennar, eigin-
leika og arf.“
Einstaklingshyggjan sem jafnan fylgir
þjóðernisstefnunni í vekjandi sögukennslu er
með í bók Þórleifs, þótt hann væri starfandi
í félögum Alþýðuflokksins um langa hrið.
Hann á t.d. örlitla fallega einkunn til handa
þeim íslendingum sem hófu sjálfstæðan at-
vinnurekstur í verslun og útgerð: ,,Um alda-
mótin 1800 voru hér tveir íslenzkir kaup-
menn, Ólafur Thorlacius á Bildudal og
Bjarni Sívertsen í Hafnarfirði, báðir þjóð-
hollir dugnaðarmenn.“ Bókin er lengst af
foringjasaga; í kafla um skóla á 19. öld eru
tíu línur um hugleiðingar Jóns Sigurðssonar
um skólamál og ellefu um allt skólastarf
landsmanna.
Efni Þórleifs og stefna er þannig það sama
og Jónasar. Samt má greina þar verulega
breytingu sem kemur vel heim við það sem
hér að framan er kallað hlutgerving kennslu-
efnis. Það er eins og höfundur sé feiminn við
að nota efnisatriði sögunnar eins og Jónas
notaði þau alveg blygðunarlaust. Uppskrift-
in að íslensku þjóðinni (sbr. bls. 93—94 hér
að framan) er orðin svona hjá Þórleifi:
Noregur eitt ríki. Með sigri Haralds hárfagra var
Noregur orðinn eitt ríki og hann konungur þess.
Hann reyndi að friða landið og kom nýrri skipan á
stjórn þess. Ef til vill hefur hann lagt einhvern skatt
á landsmenn, þótt ekki sé fullkomlega vitað. Margir
höfðingjar undu völdum hans og skipan illa og kusu
heldur að flýja land en játast yfirráðum konungs.
Ymsir þeirra höfðingja, sem barizt höfðu gegn kon-
ungi, áttu varla annars völ en fara úr landi. Margir
þeirra fluttust til íslands, en þar var að hefjast byggð
um þetta leyti. Aðrir fluttust vestur um haf, til Skot-
lands, eyjanna þar og til frlands. Þaðan herjuðu þeir
á Noreg og gerðu þar mikinn usla. Sá Haraldur
konungur sér ekki annað fært en fara í herferð gegn
víkingunum vestur um haf. Fluttust þá ýmsir þeirra
til íslands og námu hér land.
Hjá Jónasi var það ótvíræð staðreynd að
landnámsmenn hröktust úr Noregi undan
sköttum. Hjá Þórleifi gufar þetta upp í
fræðimannlegri varfærni. Nemendur fá að
vita það eitt að það sé ekki vitað hvort Har-
aldur skattlagði forfeður þeirra í 30. lið. Get-
ur nokkur ætlast til að börnum þyki það
merkileg vitneskja? Það eina sem Þórleifur
dirfist að fullyrða er að konungur kom
,,nýrri skipan á stjórn“ landsins, og það skil-
95