Sagnir - 01.05.1982, Blaðsíða 30

Sigríður Sigurðardóttir:
Höfðu konur börn á brjósti
1700—1900?
Grein þessi fjallar um þann sið sem við-
gekkst hér að minnsta kosti frá 17. öld og
fram á þá 20. að konur höfðu ekki börn sin á
brjósti nema í nauð. Greinin á að gefa yfirlit
um þennan aflagða sið. Hvernig honum var
háttað. Og reynt að leita svara um það hvort
hann hafi verið allsráðandi og ef svo var
hvers vegna. Þá verður athugað lítillega hvað
börnin fengu i staðinn fyrir móðurmjólkina
og síðast verður skýrt frá áróðri samtíma-
manna á 17., 18. og 19. öld þar sem þeir
berjast fyrir börnin til að fá mæður þeirra til
að leggja þau á brjóst. í niðurstöðukaflanum
verður gerð úttekt á efni kaflanna.
Efni þetta er að mestu leyti órannsakað.
Að visu hafa fræðimenn gefið sið þessum
gaum og dregið ályktanir af honum. Helgi
Þorláksson segir þessar breytingar gerast
eftir siðaskipti og sérstaklega á 17. öld að
konur hætta að hafa börn á brjósti en
ástæður segir hann vera ókunnar. í sama
streng tekur Jón Steffensen, sem einna mest
hefur rannsakað þetta. Hann segir í bók
sinni Menning og meinsemdir, að hann hafi
ekki fundið neitt um það hvernig á þessari
,,óheillaþróun“ standi. Árni Björnsson
varpar fram þeirri spurningu í nýútkominni
bók, Merkisdagar á mannscevinni, „hvort
þessi grilla hafi gripið um sig, þegar íslend-
ingar voru einna verst á sig komnir af
næringarskorti á 17. og 18. öld“.1) Fleiri
hafa séð þetta en þeirra verður ekki getið hér
nánar. En það má segja um velflesta sem
hafa tjáð sig um þetta að menn álíta, sem
eðlilegt er, að barnadauði, sem var mikill hér
fyrr á öldum, hafi stafað að verulegu leyti af
þessu tiltæki kvenna að hafa börn sín ekki á
brjósti.
Heimildir þær sem notaðar eru finnast
allar á prenti. Vafalaust er hægt að finna
fleiri, en vonandi duga þær, sem fengust, til
að gera efninu nokkur skil. Óprentaðar
heimildir eru til, til dæmis eru í Skjalasafni
Kansellísins bréf um þetta frá 19. öld.2)
En svo vikið sé að meginefninu þá er það
greinilegt að konur hafa ekki almennt haft
börn á brjósti frá seinni hluta 17. aldar og
fram á byrjun þeirrar 20. Allavega má slá því
föstu um konur heldri manna og betur
dugandi bændakonur í flestum tilvikum.
Fátækar konur til sveita og þó sérstaklega
við sjávarsíðuna hafa oft neyðst til að gefa
börnum brjóst þar sem sjaldnast var aðra
mjólk að fá. Þetta er vel hægt að lesa út úr
þeim heimildum prentuðum sem stuðst er
við.
En hversvegna var þetta, og hvað fengu þá
börnin? Endalausar spurningar vakna. Best
er að athuga kaflana og láta þá varpa ljósi á
þessa siðvenju.
Voru börn höfð á brjósti?
í kaþólskum sið er almennt talið að börn
hafi verið höfð á brjósti.3) Þróun sú að
konur hætta að hafa börn á brjósti fer
líklega af stað hér á 17. öld og jafnvel fyrr,
en hún endaði í algerum fráfærum barna í
byrjun 18. aldar. Helst þessi siður að því er
virðist fram til loka 19. aldar og jafnvel fram
á þá 20.. Því enn eimir eftir af þessum sið.
Því hefur verið fleygt að siður þessi komist á
um siðaskipti. Það má vel vera að upphafs
þessa sé þar að leita en allavega tvö dómsmál
á fyrri hluta 17. aldar sýna okkur að það
28