Sagnir - 01.05.1982, Side 85

samsettari maður en Jón, meira á valdi
heitra tilfinninga, og stundum kann
mælskan að hafa borið hann nokkuð af leið.
Bætir þá ekki úr skák, að á ofanverðum
þingferli sínum, eftir að öll þjóðin var farin
að ljá honum eyra, steinhætti hann að lesa
yfir ræðuhandrit þingskrifara. Hefði hann
gert það, kynni hann oft að hafa freistazt til
að tempra ræður sínar, sem stundum drógu
meiri dám af stemningu augnabliksins en
vandlega yfirveguðu máli.
Benedikt Sveinsson. Eftir 1870 kemur hann ávallt fram
sem íslenskur þjóðernissinni og frjálslyndur íhalds-
maður með nokkru róttæku ivafi.
Af ásettu ráði hef ég stillt mig um að fletta
upp i handbókum eða öðru prentuðu máli
við samantekt þessara lína. Mér finnst það
svara vissum tilgangi að styðjast eingöngu
við rösult minni, þegar um efni sem þetta er
að ræða og fyrirvari hvort eð er enginn að
kalla. En í rúm 30 ár hef ég öðru hvoru verið
að lesa um og eftir þá höfðingja, sem hér er
fjallað um. Fyrir 25 árum las ég t.d. allar
þingræður Benedikts á árunum 1881—94,
sem snerust um endurskoðun stjórnarskrár-
innar, Andvaragreinar hans og fleiri skrif
um sama efni. Enn síðar las ég væna kippu
af sendibréfum hans til Tryggva Gunnars-
sonar, sem var náinn vinur hans, þó að oft
greindi þá harkalega á í stjórnmálum.
Eftir 1870 kemur Benedikt ávallt fram sem
íslenzkur þjóðernissinni, — og frjálslyndur
íhaldsmaður með nokkru róttæku ívafi.
Þjóðernisstefna hans ris hæst í baráttu hans
fyrir endurskoðaðri stjórnarskrá frá og með
1881, fyrir íslenzkum hæstarétti og háskóla.
— Frjálslyndi hans er oft öllu blendnara, en
hann er að minnsta kosti ekki í hópi þeirra,
sem snerust gegn öllum framfaramálum, sem
kostuðu peninga af landsfé og þar með
sköttum.
Sem frelsishetja er Benedikt sérstæður í
því, að eiginlega aðhylltist hann aldrei hreint
þingræði. Taldi hann slíkt mundu skerða há-
tignarrétt (prærogativa) konungs.
Skaphitamenn eins og Benedikt hljóta að
njóta þeirra forréttinda, að enginn tekur of
mikið til þess, þó að eitthvað skorti á fulla
samkvæmni hjá þeim í öllum greinum.
Þannig vildi hann banna verzlun þeirra
manna á íslandi, sem ekki voru búsettir þar;
en heima fyrir virðist hann fremur hafa stutt
vin sinn, faktor dönsku selstöðvarverzlunar-
innar á staðnum, en samherja sína í stjórnar-
skrármálinu, þingeysku kaupfélagsforkólf-
ana, þegar í odda skarst með þessum aðilum.
Hannes Hafstein
Hannes Hafstein er af annarri kynslóð en
hinir tveir — og af öðru sauðahúsi. Hann er
hálfri öld yngri en Jón og mannsaldri yngri
en Benedikt. Lengst af ævi sinnar er Hannes
í nánu samneyti við ýmsa þá, sem æðstum
embættum gegndu og mest höfðu völdin hér
á landi. Þeirra á meðal var hann ávallt eins
og fiskur í vatni, og skýrir það vissa yfir-
burði hans yfir suma helztu keppinauta hans
síðar meir. Þó að þeir væru um margt mikil-
hæfir, hætti þeim til að glúpna og verða að
gjalti í hópi þeirra tignarmanna, sem Hannes
umgekkst eins og jafningja og lagsbræður.
Hrapalegur endir á amtmannsferli Péturs
Havsteins breytti hér engu. Þegar til Reykja-
víkur kom í Lærða skólann, og enn heldur
síðar, stóðu öll beztu hús og heimili bæjarins
— og landsins — honum opin. Lélegt
lagapróf hnekkti honum ekki teljandi eða til
langframa. Öllu skeinuhættara var honum
um eitt skeið í veröld oddborgaranna, þegar
hann fór að birta eftir sig ljóð, sem þar á
ofan voru barmafull af lofdýrð um ástir og
vín, auk þess sem hann var þá í slagtogi með
guðleysingjum og naturalistum eða raun-
sæisskáldum, sem tóku hið lága og lítilmót-
lega fram yfir hið háleita og göfuga. En brátt
var Hannesi einnig borgið í þessu tilliti, hann
hlaut almennings lof og viðurkenningu sem
skáld lífsgleði og karlmennsku.
83