Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 10

Sagnir, 29. árgangur
„Það þýðir ekki að sitja og bfða eftir
að hlutirnir gerist af sjálfu sér"
Viðtal við Árna Daníel Júlíusson og Sigrúnu Pálsdðttur um
akademíu og efnahagskreppu
I kjölfar efnahagshrunsins haustið 2008 hefur þó nokkur
umræða átt sér stað um ábyrgð einstakra aðila og stofnana
í samfélaginu, þar á meðal frœðimanna. Hefði hið
akademíska samfélagátt að sjá aðþað stefndi í óefni - brást
það að einhverju leyti hlutverki sínu ? Sagnir settust niður
á Háskólatorgi með Arna Daníel Júlíussyni sagnfræðingi
og Sigrúnu Pálsdóttur ritstjóra Sögu og ræddu tengsl
akademíunnar viðþjóðfélagið.
Sagnir: Árni, þú fluttir erindi í hádegisfyrirlestraröð
Sagnfræðingafélagsins í febrúar síðastliðnum og ræddir
þar um andóf í akademíunni - að fræðimenn, alltént
hugvísindamenn, hefðu ákveðna skyldu til að halda
uppi andófi gagnvart yfirvöldum. Að hvaða leyti bera
fræðimenn ábyrgð á efnahagslegu hruni, afhverju er það
skylda þeirra að andæfa ríkjandi stjórnvöldum?
SP: Mér finnst orðið andóf dálítið erfitt í þessu sambandi,
það gerir eiginlega ráð fyrir því að stjórnvöld séu ekki
í takt við það sem er að gerast í fræðasamfélaginu. Mér
finnst það bera keim af því að hugvísindamenn hafa á
sér vinstri stimpil og að hér hafði verið hægri stjórn við
völd lengi, og ekki bara hægri stjórn heldur stjórn sem
framan af lagði ekki mikla áherslu á að auka fjárframlög
til Háskóla Islands. Eg held að það sé betra að tala um
gagnrýna afstöðu fræðasamfélagsins til samfélagsins í
heild.
Þrátt fyrir þetta set ég fyrirvara við hugmyndir
um einhverjar skyldur fræðimanna til að gagnrýna
samfélagið. Á pallborði á hugvísindaþingi 2009 um
hlutverk hugvísinda í samfélaginu töluðu guðfræðingar
og heimspekingar og sagnfræðingar og þar fannst mér
eins og niðurstaðan væri sú að þekking og húmanísk
sjónarmið hugvísindfólks ætti brýnt erindi við samfélagið
á þessum erfiðu tímum. Mér finnst þetta byggja á gamalli
hugmynd um menntamanninn, andans manninn, og
ég er ósammála þessu vegna þess að háskólasamfélagið í
dag er fyrst og fremst hópur sérfræðinga. Þar eru margir
mjög færir sérfræðingar á sínu sviði en margir þeirra hafa
kannski ekkert meira að segja um ástandið í samfélaginu
en hver annar. Auðvitað tekur maður eftir því þegar
hugvísindamenn tjá sig um þjóðfélagsmál því þeir gera
það býsna sjaldan, það er gott ef þeir gera það en að tala
um skyldur í þessu sambandi finnst mér bara verið bundið
við sérþekkingu.
Það eru líka ýmsir ókostir við það fyrir fræðin að hugsa
um slíkar skyldur, að finnast þau þurfa að hafa skírskotun
í samfélagsumræðuna, finnast þau þurfa að vera með. Það
ýtir góðum fræðimönnum út í alls konar vitleysu eins
og að leita að útrás á 19. öld eða hruni í fornsögunum.
Eg get ekki ímyndað mér að það sé merkileg niðurstaða
rannsókna að finna almenna samsvörun milli samfélaga
fyrri alda og nútímans því það er jafnauðvelt og að halda
því fram að fólk sé allsstaðar eins. En það hefur visst
skemmtanagildi sem er auðvitað fínt.
ÁDJ: Háskólinn er allt öðruvísi en hann var fyrir þrjátíu
árum. Núna eru hagfræðideildir háskólanna musteri
kapítalismans - þarna hefur frjálshyggjukapítalisminn
sína réttlætingu. Nýfrjálshyggjuhagfræðin, nýklassíska
hagfræðin, er, algjörlega ráðandi og undirlögð af fólki
sem hugsar út frá þörfum kapítalsins eingöngu. Á hinn
bóginn höfum við örfáa menntamenn sem svara kalli
sem er að vissu leyti hefðbundið og á sína rót í 19. aldar
háskólunum. Það var á 19. öld sem nútímahugmyndin um
háskóla kom fram, sem svæði þar sem þú ert frjáls til að
hugsa. Það voru Þjóðverjar sem mótuðu þessa hugmynd
um akademíu sem væri algjörlega óháð stjórnvöldum,
og það gaf mjög góða raun. Þýskir háskólar blómstruðu
á 19. öld á meðan napóleanska módelið í Frakklandi
virkaði ekki jafn vel, það var miklu toppstýrðara og fólk
fékk meiri fyrirskipanir. Á endanum skiptu Frakkar og
tóku upp þýska kerfið. Bandaríska kerfið er algjörlega
á þýskum grunni. ‘68 kynslóðin endurreisti svo að
einhverju leyti lögmæti háskólanna sem samfélagslega
meðvitaðra stofnana. Það gaf háskólunum nýtt lögmæti
í samfélaginu að þeir skyldu standa í fararbroddi fyrir
baráttunni gegn Víetnamstríðinu á sínum tíma. Hér
var samfélagslega virk og ábyrg stofnun sem stöðvaði
8